Η «μάχη» της Βουλής – 6 Απριλίου 1960

Η σύρραξη της Βουλής στις 6 Απριλίου 1960 ήταν ένα καθοριστικό στιγμιότυπο σε μια εποχή έντονων πολιτικών αναταραχών. Καθώς οι δύο πλευρές — η κυβέρνηση Καραμανλή και η ΕΔΑ — βυθίζονταν σε έναν πολιτικό πόλεμο, ολόκληρη η χώρα αναζητούσε την κατεύθυνση για το μέλλον της. Η πολιτική σκηνή ήταν αδύνατο να αποφύγει τον διχασμό και την ένταση, η οποία σύντομα θα εξελισσόταν σε πιο ακραία φαινόμενα, όπως η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963, και η έλευση της χούντας το 1967.

Αυτή η ένταση ήταν μόνο η αρχή μιας σειράς γεγονότων που καθόρισαν την ελληνική πολιτική και κοινωνία για δεκαετίες.

•  Η ΕΔΑ κατηγορούσε την κυβέρνηση για καταπίεση των δημοκρατικών δικαιωμάτων, διώξεις πολιτικών αντιπάλων και αυταρχική διακυβέρνηση.

• Η αριστερά είχε υποστεί εκτοπισμούς και διώξεις κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου και στη συνέχεια. Είχε επίσης περιοριστεί η πολιτική της ελευθερία, καθώς οι αριστεροί θεωρούνταν "εχθροί του κράτους". Η εκλογική νοθεία και η αστυνόμευση από τον κρατικό μηχανισμό τους έκανε να νιώθουν ότι η δημοκρατία δεν λειτουργούσε σωστά.

Η ΕΔΑ είχε, κατά κάποιο τρόπο, δίκιο να ανησυχεί για την ανεξαρτησία των πολιτικών θεσμών και για τις σκοτεινές πλευρές της πολιτικής ζωής εκείνης της περιόδου, που φαινόταν να περιορίζουν τις ελευθερίες. Η Αριστερά αναζητούσε μια πολιτική ισότητα, δικαιοσύνη και ελευθερία, ενώ παράλληλα φοβόταν την ανάδυση αυταρχικών τάσεων στην κυβέρνηση Καραμανλή.

Ποιες ήταν οι πραγματικότητες της εποχής;

• Μεταπολεμική κατάσταση: Η Ελλάδα βρισκόταν σε μια μεταβατική φάση από τις πληγές του Εμφυλίου Πολέμου και της Κατοχής, και υπήρχε βαθιά πολιτική και κοινωνική πόλωση. Ενώ η κυβέρνηση Καραμανλή αναζητούσε τη σταθερότητα, υπήρχε έντονη ανησυχία και φόβος για μια δεύτερη κομμουνιστική εξέγερση (όπως η Κορέα ή άλλες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες), που έκανε την κυβέρνηση ιδιαίτερα ευαίσθητη σε κάθε μορφή αριστερού κινήματος.

• Η ελληνική Αριστερά: Από την άλλη, η ΕΔΑ είχε λόγους να καταγγέλλει το καθεστώς, αφού ήταν στενά συνδεδεμένη με τον πολιτικό και κοινωνικό εκτοπισμό των αριστερών και είχε ήδη βιώσει τις συνέπειες της καταπίεσης κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου.

Αθήνα, Βουλή των Ελλήνων, 6 Απριλίου 1960.

Η αίθουσα είναι βυθισμένη στο φως του πρωινού, αλλά η ένταση είναι εκκωφαντική. Στην ατμόσφαιρα πλανιέται η μυρωδιά του καπνού από τα τσιγάρα, το βουητό των φωνών, οι ανταλλαγές κατηγοριών και οι αμήχανες κοιτάξεις. Ολόκληρη η Ελλάδα κοιτάζει με κομμένη την ανάσα, καθώς στο κέντρο της πολιτικής σκηνής στήνεται ένα παιχνίδι εξουσίας.

Η πρόταση δυσπιστίας της ΕΔΑ απέναντι στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή κατατίθεται με μια αστραπιαία, εκρηκτική κίνηση. Ο λόγος του Ηλία Ηλιού, ηγέτη της Αριστεράς, διαπερνά την αίθουσα σαν κατηγορητήριο. Μιλά για το σύστημα καταπίεσης, τις διώξεις αριστερών και την καταπάτηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Τα λόγια του χτυπούν σαν πολεμικό τύμπανο, ενοχλώντας την καρδιά του πολιτικού κατεστημένου.

Καραμανλής, από την πλευρά του, παρακολουθεί ψύχραιμος, αλλά η αίσθηση του να βυθίζεται σε περισσότερη απομόνωση είναι αδύνατο να κρυφτεί. Οι αριστεροί βουλευτές δεν είναι πλέον οι «αόρατοι» της πολιτικής σκηνής. Ο λόγος τους είναι δυνατός και συγκροτημένος, αλλά δεν έχουν καμία επιείκεια για την κυβερνητική πολιτική. Οι αριστερές καταγγελίες για καταστολή και αυταρχισμό αναστατώνουν την αίθουσα, γεμίζοντας την με ένταση και σφιγμένα χείλη.

Η συζήτηση γίνεται όλο και πιο θερμή. Ηλικιωμένοι βουλευτές με μαύρα κοστούμια και λευκές γενειάδες αντιδρούν με θυμό και απελπισία. Οι κατηγορίες για εκλογική νοθεία, για κρατική καταστολή, και για την επιβολή μιας στρατοκρατικής πολιτικής ανατινάζουν την αίθουσα.

Ξαφνικά, η ένταση ξεπερνά τα όρια. Όταν κάποιος βουλευτής της ΕΡΕ εκτοξεύει την κατηγορία πως οι αριστεροί «είναι δούλοι του σταλινισμού», η αντίδραση είναι αστραπιαία. Ο Ηλίας Ηλιού ανταπαντά με σφοδρότητα και ζητά εξηγήσεις για την «κοινή απειλή του καθεστώτος». Το σφίξιμο των χεριών, οι εκνευρισμένες φωνές, οι άγριοι χαρακτηρισμοί.

Η αίθουσα μοιάζει να κινδυνεύει να εκραγεί. Χτυπήματα στο τραπέζι, σύρσιμο των εδράνων, οι βουλευτές πέφτουν ο ένας πάνω στον άλλο. Φωνές ακούγονται: «Προδότες!», «Φασίστες!». Κάποιοι προσπαθούν να χωρίσουν τους βουλευτές, αλλά τα χέρια είναι αδύναμα, η οργή είναι τόσο δυνατή που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Ο Πρόεδρος της Βουλής καλεί επανειλημμένα να αποκατασταθεί η τάξη, αλλά οι φωνές συνεχίζονται. Η αίσθηση είναι ότι η Βουλή βρίσκεται στο χείλος του πολιτικού χάους.

---

Η διένεξη συνεχίζεται για αρκετές ώρες. Μια πρόταση δυσπιστίας γίνεται πεδίο πολιτικής μάχης, χωρίς νικητές ή ηττημένους, αλλά με την αίσθηση ότι το πολιτικό τοπίο έχει πλέον ανατραπεί. Η σύγκρουση αυτή δείχνει ξεκάθαρα το μετεμφυλιακό κλίμα και τις αδυναμίες της ελληνικής δημοκρατίας να ξεφύγει από τις βαριές κληρονομιές του εμφυλίου πολέμου.

Η είδηση της σύρραξης εξαπλώνεται γρήγορα και φτάνει στα αυτιά των πολιτών. Η Ελλάδα έχει γίνει πεδίο πόλωσης και κοινωνικής αβεβαιότητας. Οι πολίτες βιώνουν το εσωτερικό αδιέξοδο του κράτους.

Η συζήτηση στη Βουλή έλαβε χώρα με φόντο:

• Τις καταγγελίες για παραβίαση δημοκρατικών θεσμών,

• Τις παρακολουθήσεις και διώξεις πολιτών με αριστερά φρονήματα,

• Και τη γενικότερη απομόνωση της Αριστεράς από την πολιτική και κοινωνική ζωή.

Η Σχέση Καραμανλή – ΕΔΑ

Η σχέση του Κωνσταντίνου Καραμανλή με την Αριστερά, και ειδικά με την ΕΔΑ, ήταν ιδιαίτερα τεταμένη, για λόγους ιστορικούς και ιδεολογικούς.

🔹 Ποια ήταν η ΕΔΑ;

• Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά ιδρύθηκε το 1951, ως πολιτικό σχήμα με στόχο να εκπροσωπήσει τους αριστερούς πολίτες σε μια εποχή που το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου.

• Στην πράξη, η ΕΔΑ λειτουργούσε ως προκάλυμμα του ΚΚΕ, αλλά με νόμιμο κοινοβουλευτικό λόγο.

• Το 1958 έγινε αξιωματική αντιπολίτευση, γεγονός πρωτοφανές για τη μετεμφυλιακή Ελλάδα.

🔹 Η στάση Καραμανλή:

• Ο Καραμανλής έβλεπε την ΕΔΑ ως απειλή για τη σταθερότητα και τον δυτικό προσανατολισμό της χώρας.

• Υποστήριζε ότι πίσω από την ΕΔΑ βρισκόταν ο κομμουνιστικός κίνδυνος.

• Το κράτος ασφαλείας που είχε οικοδομηθεί από τη δεκαετία του ’50 λειτουργούσε κατασταλτικά προς την ΕΔΑ και γενικά την Αριστερά.

---

Κράτος, παρακράτος και "φρονήματα"

Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και στις αρχές του ’60:

• Υπήρχε εκτεταμένη παρακολούθηση πολιτών (με φακέλους φρονημάτων).

• Η Ασφάλεια και η ΚΥΠ δρούσαν σχεδόν ανεξέλεγκτα.

• Στρατός, Εκκλησία και Διοίκηση ήταν κατά πλειοψηφία αντι-αριστερές.

Η ένταση στη Βουλή δεν ήταν απλώς κοινοβουλευτικό "θεατράκι" — ήταν αντανάκλαση ενός διχασμένου κράτους, σε μια κοινωνία που ακόμα αιμορραγούσε από τον Εμφύλιο.

---

Τι έγραψαν οι εφημερίδες της επόμενης ημέρας

Οι εφημερίδες της 7ης Απριλίου 1960 παρουσίασαν το περιστατικό με πολύ διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την πολιτική τους κατεύθυνση:

• Η "Εστία" έκανε λόγο για προσβλητική στάση της ΕΔΑ, κατηγορώντας την για "αναρχία".

• Η "Αυγή", όργανο της ΕΔΑ, χαρακτήρισε τη Βουλή "φρούριο του αυταρχισμού", και προειδοποιούσε για επιστροφή σε ανελεύθερες εποχές.

• Η "Καθημερινή" κράτησε μια πιο ψύχραιμη στάση, μιλώντας για "θεσμική κρίση" και κάνοντας έκκληση για "σεβασμό στη δημοκρατία".