ΛΟΛΙΤΑ -ΝΑΜΠΟΚΟΦ

Λολίτα Ο συγγραφέας Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ υπήρξε συλλέκτης πεταλούδων, είχε ασχοληθεί με τη λεπιδοπτερολογία σε επαγγελματικό επίπεδο, γεγονός το οποίο δεν ξέρω αν ελήφθη ποτέ σοβαρά υπ' όψιν από τους αναλυτές της Λολίτας (εκδόσεις Πατάκη, μτφρ. Γιώργου-Ικαρου Μπαμπασάκη). Κι όμως, μόνον ένας συγγραφέας με ψυχισμό εντομολόγου θα μπορούσε να γράψει αυτό το μυθιστόρημα έτσι όπως το 'γραψε. Μια 100% κλινική προσέγγιση. Αλλά η πρώτη αντίδραση ενός αναγνώστη, όπως και των πρώτων αναγνωστών του έργου στη δεκαετία του '50, είναι πως ο συγγραφέας μοιάζει να έχει βιώσει την εμπειρία ενός νυμφιδίου, μέχρι εκεί που δεν πάει άλλο... Ηταν τότε πολύ της μόδας και η ψυχανάλυση, έτσι οι περισσότεροι κριτικοί ασχολήθηκαν κυρίως με τον συγγραφέα και λιγότερο με το βιβλίο του, προσπαθώντας να βρουν μιαν εξήγηση σε ένα κείμενο που γράφτηκε για να «στριμώξει» πολύ κόσμο... Αυτό ίσως να ήταν και ο βασικότερος σκοπός του. Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας διασκεδάζει παρατηρώντας τον κόσμο με το μικροσκόπιο. Υπό αυτήν την έννοια η Λολίτα είναι περισσότερο κάτι σαν επιστημονικό σύγγραμμα παρά μυθιστόρημα. Το θέμα είναι μια απόλυτα συγκεκριμένη ερωτική εμπειρία μέσω ενός απόλυτα συγκεκριμένου είδους προσώπου. Κι όμως, θα μπορούσε κανείς άνετα να αντικαταστήσει τη Λολίτα ας πούμε με ένα πιάτο ντομάτες γεμιστές. (Θυμάμαι, ένας γνωστός μάγειρας μου είχε πει κάποτε ότι θα μπορούσε να τρώει κάθε μέρα ντομάτες γεμιστές για όλη του τη ζωή.) Η διαφορά είναι πως σε σχέση με το αγαπημένο σου φαγητό τα πράγματα είναι πολύ εύκολα, σε ό,τι αφορά το είδος προσώπου τα πράγματα δεν είναι καθόλου. Γι' αυτό και ο ήρωας του έργου, σε μια στιμή απελπισίας, όταν συνειδητοποίησε ότι η Λολίτα θα μεγάλωνε, θα γινόταν κανονική γυναίκα, είχε σκεφτεί να οργανώσει μια διάδοχη κατάσταση, αφήνοντας έγκυο τη Λολίτα, με σκοπό τη γέννηση, αν είναι δυνατόν, μιας νέας Λολίτας που θα τον κάλυπτε στα γεράματα (και όχι μόνο για ένα ποτήρι νερό...). Τι πιο λογικό σε μια επιστημονική προσέγγιση του θέματος; Βεβαίως, τίποτα δεν πήγε όπως σχεδιάστηκε σχεδόν από την πρώτη στιγμή, έτσι το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου είχε να κάνει με τις φαντασιώσεις του καθηγητή και παράλληλα με τη σταδιακή «κατρακύλα» του. Κι αυτό, όχι γιατί ο συγγραφέας θέλησε να δώσει ένα, έστω και υποτυπώδες, ηθικό μήνυμα στην ιστορία, αλλά γιατί η Λολίτα αποδείχτηκε πιο διεφθαρμένη από τον καθηγητή, που του ήταν αδύνατον να τα βγάλει πέρα αντιμετωπίζοντας δύο μέτωπα, ένα το δικό του και ένα το δικό της. Ετσι ο αναγνώστης προχωρεί προς το τέλος του βιβλίου εξίσου πεινασμένος και ανικανοποίητος όσο και ο καθηγητής, ψάχνοντας για εξηγήσεις που δεν υπάρχουν, μη θέλοντας να δεχθεί ως μοναδική αφετηρία το σεξ - και αυτή είναι η αξία του έργου τού Ναμπόκοφ σήμερα. Δεν είναι ανάλυση, δεν είναι ντοκουμέντο, δεν είναι η αφήγηση της εμπειρίας, είναι η καταγραφή μιας σειράς δεδομένων, που καθιστούν εντελώς άχρηστη την ψυχανάλυση ως μέσο κατανόησης του ανθρώπου ή τόσο χρήσιμης όσο η κατανόηση του ψυχισμού μιας πεταλούδας (της οποίας όμως η σωματική κατασκευή είναι εξαιρετικά πολύπλοκη). Το αν για μια ακόμη φορά, διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, αναγνωρίσουμε τον μοιραίο ρόλο του σεξ, αυτό έχει τη σημασία του, αναλογιζόμενοι όμως την ίδια στιγμή και μια φράση του Αντι Γουόρχολ: «Το σεξ είναι το μεγαλύτερο τίποτε όλων των εποχών».