O Αριστοκράτης...

Tου Νικου Νικολαου

Το πρώτο ουίσκι στη ζωή μου το ήπια τον Ιανουάριο του 1956 σε ένα πλουσιόσπιτο, στον τρίτο όροφο της πολυκατοικίας Ομήρου 18. 

Το σκωτσέζικο ποτό ήταν σχεδόν άγνωστο στον πολύ κόσμο τα πρώτα δύσκολα μετακατοχικά χρόνια και μόνον οι κοσμοπολίτες και δη οι αγγλοσπουδασμένοι το συνήθιζαν. Η μεγάλη, όμως, αξία αυτού του πρώτου ποτού ήταν ότι μου το πρόσφερε ένας

από τους πιο φωτισμένους και σοβαρούς πολιτικούς που γνώρισε μετά τον πόλεμο αυτός ο τόπος.

 Ηταν ο Γεώργιος Καρτάλης, που αν δεν χανόταν πρόωρα στα 49 του χρόνια το 1957, ίσως θα ήταν άλλη η πορεία αυτού του τόπου, γιατί στον ευρύ χώρο της κεντροαριστεράς θα δέσποζε ένας κορυφαίος πολιτικός και διανοητής που επεδίωκε την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά στο πλαίσιο της οικονομίας της αγοράς και ταυτόχρονα ήταν αλλεργικός απέναντι στη λαϊκίστικη συνθηματολογία.

Με δημοσιογραφική ηλικία μόνο πέντε μήνες τον Ιανουάριο του ’56 ο διευθυντής της «Αυγής», όπου δούλευα ως οικονομικός συντάκτης, ο Βασίλης Εφραιμίδης, μου είπε: «Θα σε πάρω να πάμε στο σπίτι του Καρτάλη, να μας κάνει το τραπέζι, για να ακούσεις αρκετά ενδιαφέροντα πράγματα για την οικονομία». Καταχάρηκα, αφού ήταν μεγάλη τιμή για μένα και η χαρά μου επιβραβεύθηκε, όταν στο πλούσιο τραπέζι, με όλα τα καλούδια της εποχής, γνώρισα έναν ευφυέστατο άνθρωπο, καλοσυνάτο, με χιούμορ που γελούσε τρανταχτά και κοκκίνησα όταν μου είπε: «Σε διαβάζω, αλλά σε συμβουλεύω όταν γράφεις για δικαιότερη κατανομή του πλούτου, να ξεκινάς πρώτα από το πώς αυτός ο πλούτος μπορεί να παραχθεί και προπαντός να αυξηθεί». Ηταν το πρώτο μάθημα οικονομικού ρεαλισμού που πήρα και ελπίζω ότι το θυμάμαι μέχρι τώρα.

Βέβαια, όταν εγώ τον γνώρισα, ο Καρτάλης είχε γράψει ήδη ιστορία, γιατί ως υπουργός Οικονομικών το ’50 και υπουργός Συντονισμού το ’51 - ’52 στην κυβέρνηση Πλαστήρα, εφάρμοσε με απόλυτη επιτυχία το πρώτο σταθεροποιητικό πρόγραμμα που έβγαλε την ελληνική οικονομία από το χάος στο οποίο την είχαν βυθίσει οι καταστροφές της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου που επακολούθησε. Μέσα σε μόλις δύο χρόνια ο πληθωρισμός έπεσε από το 14,5% στο 0,6%, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών από 287 εκατ. δολ. σε 53 και το έλλειμμα του προϋπολογισμού από 1.313 εκατ. δρχ. σε 161!

Θαυμαστές επιδόσεις που επιτεύχθηκαν βέβαια με σκληρά μέτρα, αφού ο Καρτάλης πάγωσε μισθούς, απέλυσε υπεράριθμους υπαλλήλους που είχαν διορισθεί με μόνο τίτλο την «εθνικοφροσύνη», αλλά και με φορολόγηση των πλουσίων της εποχής, με πιστωτικό κλοιό στους μεγαλοβιομήχανους που λεηλατούσαν το Σχέδιο Μάρσαλ, δανειοδοτούμενοι φθηνά από τις κρατικές τράπεζες και έκρυβαν την παραγωγή τους για να την πωλήσουν σε υψηλότερες τιμές. «Δεν μπορούν –έλεγε ο Καρτάλης– οι ολίγοι να κερδοσκοπούν εις βάρος των οικονομικώς ασθενεστέρων». Κυνήγησε τους διεφθαρμένους εφοριακούς, αλλά και τις συντεχνίες.

Ο τ. διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, κ. Δημ. Χαλικιάς, νεαρός τότε υπάλληλος του υπουργείου Συντονισμού που τον επέλεξε ως συνεργάτη του ο Καρτάλης, μου διηγήθηκε πως πήγε στην Τράπεζα της Ελλάδος για να ενημερωθεί για το μισθολόγιο των τραπεζικών, καθώς η ΟΤΟΕ είχε κηρύξει γενική απεργία, που δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα στην κυβέρνηση Πλαστήρα. Ο κ. Χαλικιάς κατάφερε τελικά να «αρπάξει» από τον αρμόδιο διευθυντή της Τράπεζας, το μισθολόγιο και το πήγε στον Καρτάλη που έμεινε κατάπληκτος όταν διαπίστωσε από την ανάγνωσή του, ότι ο κλητήρας της Τραπέζης της Ελλάδος έπαιρνε μεγαλύτερο μισθό από τον διευθυντή του υπουργείου Συντονισμού! Εξαλλος ο Καρτάλης παίρνει στο τηλέφωνο τον Γιάννη Αλευρά, που τότε ήταν πρόεδρος της ΟΤΟΕ και του λέει: «Αν αύριο η απεργία δεν ανασταλεί, θα δημοσιευθεί σε όλες τις εφημερίδες το μισθολόγιό σας». Ούτε λόγος βέβαια ότι την επομένη όλοι γύρισαν στις δουλειές τους!

Φυσικά, το σκληρό σταθεροποιητικό πρόγραμμα που χτύπησε συμφέροντα, αλλά και πόνεσε τους πολλούς είχε ανησυχήσει σφόδρα τον Πλαστήρα ο οποίος, πιστεύοντας στη μόρφωση και στις ικανότητες του Καρτάλη, τού είχε αφήσει πλήρη ελευθερία στην άσκηση των καθηκόντων του. Αλλά συχνά πυκνά τού μουρμούριζε: «Γιώργο δεν θα βρούμε ούτε την ψήφο μας στις εκλογές». Απτόητος όμως ο Καρτάλης, που ήταν ο πρώτος και ίσως ο μοναδικός πολιτικός που αδιαφορούσε παντελώς για το αποκαλούμενο πολιτικό κόστος, του απαντούσε: «Στρατηγέ μου, ό,τι χάσουμε εμείς σε ψήφους θα το κερδίσει ο τόπος σε πρόοδο». Και ο Πλαστήρας, που η μόνη του περιουσία ήταν το ράντσο στο οποίο κοιμόταν, συγκατένευε χαμογελώντας. Και όπως ήταν αναμενόμενο στις εκλογές του Νοεμβρίου του ’52, ο Παπάγος σάρωσε το Κέντρο.

Η πολιτική του Καρτάλη όμως δικαιώθηκε! 

Πράγματι, όλοι οι μελετητές της ιστορίας της ελληνικής οικονομίας συμφωνούν ότι εάν δεν είχε προηγηθεί η εξυγίανση και η σταθεροποίηση της οικονομίας από τον Καρτάλη, δεν θα είχε επιτύχει η υποτίμηση της δραχμής που έκανε ο Σπύρος Μαρκεζίνης στις 9 Απριλίου του 1953 και η οποία θεωρείται ότι ήταν η κίνηση ματ, που έβαλε την οικονομία μας στον δρόμο της ανάπτυξης.

 Ο Μαρκεζίνης το αναγνώριζε και το 1994, σε μια συζήτηση μαζί του, μου μίλησε με εκτίμηση για τον Καρτάλη, λέγοντας ότι ήταν από τα πιο μορφωμένα στελέχη του πολιτικού κόσμου. Και όντως, με πτυχία από τα Πολυτεχνεία Ζυρίχης και Μονάχου και από το London School of Economics, ο Καρτάλης ήταν ο διανοούμενος οικονομολόγος της εποχής.

Εζησα από πιο κοντά τον Καρτάλη μετά τις εκλογές του Φεβρουαρίου του ’56, όταν μαζί με τον Αλέξανδρο Σβώλο συγκρότησε το Δημοκρατικό Κόμμα του Εργαζόμενου Λαού και κέρδισε 19 βουλευτές.

 Τότε, ο αριστοκράτης αυτός του Βόλου, που ξεκίνησε ως γόνος της συντηρητικής παράταξης για να γίνει βουλευτής και μετέπειτα υπουργός σε ηλικία 27 ετών, σε κυβερνήσεις του Λαϊκού Κόμματος, μετεξελίχθηκε σταδιακά σε ηγέτη της Κεντροαριστεράς της εποχής, κηρύσσοντας την εθνική συμφιλίωση και αποδεχόμενος την πολιτική συνεργασία με την ΕΔΑ. Η μετεξέλιξη αυτή έγινε μέσα στις φλόγες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα κατά των Γερμανών, όταν με τον συνταγματάρχη Ψαρρό ίδρυσαν το 1942 την αντιστασιακή οργάνωση ΕΚΚΑ.

Η συνεργασία με την Αριστερά προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό για την εποχή, οργίλες αντιδράσεις και ο βασιλιάς Παύλος του είπε κατάμουτρα: «Κύριε είσαι κομμουνιστής». Τα Ανάκτορα δεν του συγχώρεσαν τη συγκρότηση, στις εκλογές του ’56, του «Λαϊκού Μετώπου», κατά της ΕΡΕ, στο οποίο ως γνωστόν, συνασπίσθηκαν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Γ. Καρτάλης, ο Ιωάννης Πασαλίδης, ο Κ. Τσαλδάρης και ο Σπ. Μαρκεζίνης, για να ηττηθούν στο τέλος όλοι από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή!

ektiesthisi