Τι ειναι η φιγούρα Odalisque

Ο Ερωτισμός της Οδαλίσκης

Η γυμνή Οδαλίσκη και η τέχνη του εξωτισμού στον 19ο αιώνα

La Grande Odalisque (1814) του Jean-Auguste-Dominique Ingres. Λάδι σε καμβά.

Γιατί οι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν την Οδαλίσκη γυμνή;

Η Οδαλίσκη ως επιθυμία: Τα μυστικά πίσω από τους πιο ερωτικούς πίνακες

Η φιγούρα “Odalisque” (Ονταλίσκ) είναι ένας πολύ γνωστός τύπος γυναικείας αναπαράστασης στη δυτική τέχνη, κυρίως από τον 18ο–19ο αιώνα. Προέρχεται από την τουρκική λέξη odalık («γυναίκα του δωματίου») του χαρεμιού ή υπηρέτρια. και στη φαντασία των Ευρωπαίων ζωγράφων έγινε σύμβολο εξωτισμού, αισθησιασμού και ανατολίτικης πολυτέλειας.

1870

 Auguste Renoir

Η φιγούρα της Odalisque (Ονταλίσκης) είναι μια καλλιτεχνική απεικόνιση που  αναφέρεται σε μια γυναικεία μορφή και συχνά απεικονίζεται σε χαλαρή, αισθησιακή στάση. Στην Ευρώπη, η Ονταλίσκη συνδέθηκε με εξωτικές και ανατολίτικες παραστάσεις γυναικών, συνήθως ημίγυμνων, ξαπλωμένων σε πολυτελή περιβάλλοντα.

Οι απεικονίσεις των Ονταλίσκων ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στη ζωγραφική του 19ου αιώνα, ιδίως στην ανατολίζουσα τέχνη, όπου οι καλλιτέχνες προσπαθούσαν να αποτυπώσουν την εξωτική ομορφιά και τον αισθησιασμό που συχνά αποδίδονταν στις γυναίκες της Ανατολής. 

Odalisque with Slave   Jean-Auguste-Dominique Ingres 1839

Τι χαρακτηρίζει μια “Odalisque” στη ζωγραφική

• Γυναίκα ξαπλωμένη ή αναπαυόμενη σε πολυτελές εσωτερικό.

• Ανατολίτικα υφάσματα, χαλιά, κοσμήματα, τουρμπάνια.

• Έμφαση στην αισθησιακή, ιδεατή απεικόνιση του σώματος.

• Ισχυρή σύνδεση με το ρεύμα του Οριενταλισμού, όπου η Ανατολή παρουσιάζεται με φαντασιακό, ρομαντικό τρόπο από Ευρωπαίους καλλιτέχνες.

Η φιγούρα της Ονταλίσκης συνήθως αντιπροσωπεύει μια φανταστική, ιδεατή εικόνα της Ανατολής, όπως αυτή αντιλαμβανόταν από τους Δυτικούς, και συχνά συνδέεται με θέματα ηδονής και ερωτισμού.

Eugène Delacroix Delacroix 1832

Διάσημες “Odalisques”

• “La Grande Odalisque” (1814) – Jean-Auguste-Dominique Ingres

• “Odalisque with Slave” – Ingres

• Έργα του Delacroix, του Léon Belly, του Matisse (ο οποίος ανανέωσε το μοτίβο στον 20ό αιώνα)

Σε τι διαφέρει από την πραγματικότητα

Η “Odalisque” στη δυτική τέχνη δεν αντικατοπτρίζει ιστορική αλήθεια· είναι εικονιστική επινόηση που εξυπηρετούσε την ευρωπαϊκή φαντασίωση περί Ανατολής, παρά πραγματικές γυναίκες των οθωμανικών χαρεμιών

Οδαλίσκη με ταμπούρλο Matisse 1926

Η Οδαλίσκη: Όταν ο Ερωτισμός Έγινε Μύθος στα Χέρια των Καλλιτεχνών

Λίγες φιγούρες στην ιστορία της τέχνης έχουν φορτιστεί τόσο έντονα, τόσο βαθιά και τόσο διαχρονικά όσο η οδαλίσκη. Από τον Ingres μέχρι τον Matisse, από τον Delacroix μέχρι τον Renoir, η μορφή της δεν αποτελεί απλώς ένα γυναικείο μοντέλο, αλλά μια εξιδανικευμένη φαντασίωση που συμπυκνώνει τον ερωτισμό, το μυστήριο και την ανατολίτικη πολυτέλεια.

Η οδαλίσκη δεν είναι ιστορική πραγματικότητα· είναι κατασκευή. Ένα δημιούργημα των δυτικών καλλιτεχνών, οι οποίοι, μαγεμένοι από τον εξωτισμό της Ανατολής, γέμισαν τους καμβάδες τους με γυναίκες που αναπαύονται σε μεταξωτές υφές, ανάμεσα σε χρυσά κοσμήματα, φίνα υφάσματα και χαμηλούς φωτισμούς. Το σώμα, απελευθερωμένο από κοινωνικές συμβάσεις, γίνεται σύμβολο ηδονής, ονειροπόλησης και ησυχίας – ένας κόσμος φτιαγμένος μόνο για το βλέμμα.

Πισίνα σε Χαρέμι Jean-Léon Gérôme 1876

Ο Ingres ήταν ο πρώτος που καθόρισε το ιδανικό της οδαλίσκης: μακρόστενα άκρα, απαλή καμπυλότητα, δέρμα σαν πορσελάνη. Η Grande Odalisque δεν είναι απλώς μια γυναίκα που αναπαύεται—είναι ένας ύμνος στο βλέμμα του θεατή, μια πρόσκληση σε έναν κόσμο που δεν ανήκει στη λογική αλλά στη φαντασία.
Ο Delacroix, πιο παθιασμένος, έφερε στην οδαλίσκη του φωτιά, κίνηση, θερμότητα· μια γυναίκα ζωντανή, όχι αποστασιοποιημένη.

Ο Renoir της έδωσε σάρκα και αίμα· ένα σώμα απαλό, ροδαλό, γεμάτο ζωή.

Και ο Matisse, έναν αιώνα αργότερα, την έντυσε με χρώματα τόσο δυνατά που η οδαλίσκη του μοιάζει περισσότερο με όραμα παρά με πραγματικότητα.

Τι είναι όμως αυτό που κάνει την οδαλίσκη τόσο ερωτική;
Δεν είναι η γυμνότητα. Δεν είναι η στάση.
Είναι η παράδοση απόλυτης ακινησίας.
Η γυναίκα αυτή δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει, δεν ταράζεται, δεν ποζάρει· υπάρχει μέσα σε έναν ιδιωτικό κόσμο ευχαρίστησης και χαλάρωσης. Οι καλλιτέχνες τη ζωγραφίζουν όχι ως αντικείμενο, αλλά ως πηγή μιας ήρεμης, αδιόρατης, σχεδόν μυστικής σεξουαλικότητας.

Οδαλίσκη με λαούτο Théodore Chassériau 1819

Η οδαλίσκη είναι το βλέμμα του καλλιτέχνη πάνω στην επιθυμία.
Ένας καθρέφτης του πόσο βαθιά η τέχνη αναζητά την ομορφιά, το διαφορετικό, το μαγικό.
Κι έτσι, μέσα από τα πινέλα τόσων δημιουργών, η οδαλίσκη έγινε κάτι μεγαλύτερο από μια γυναικεία φιγούρα: έγινε σύμβολο του ερωτισμού όπως τον φαντάστηκε η Δύση, ένα άγγιγμα μυστηρίου που παραμένει αναλλοίωτο ακόμη και σήμερα.

Odalisque  Léon François Comerre 1890 

Η Οδαλίσκη επέτρεπε στους καλλιτέχνες να ζωγραφίζουν γυμνό χωρίς λογοκρισία

Στη Δύση του 18ου–19ου αιώνα, το γυμνό επιτρεπόταν κυρίως σε:

• μυθολογικά θέματα (Αφροδίτες, Νύμφες)

• βιβλικές αλληγορίες

• εξιδανικευμένες μορφές

Η οδαλίσκη έγινε ένα «παράθυρο» που τους έδινε νομιμοποίηση:

👉 «Δεν ζωγραφίζω μια Γαλλίδα γυμνή — ζωγραφίζω μια ανατολίτισσα σε ένα μακρινό χαρέμι».

Έτσι απέφευγαν την κοινωνική κριτική αλλά κρατούσαν τον αισθησιασμό.

Οδαλίσκη  Léon-François Comerre 1887

Η Ανατολή παρουσιαζόταν ως “χώρος ελευθερίας” για το γυναικείο σώμα

Για τους Ευρωπαίους της εποχής, η Ανατολή ήταν το εξωτικό, το “άλλο”, το “ανεξερεύνητο”.
Μέσα σε αυτό το φαντασιακό πλαίσιο:

• οι γυναίκες θεωρούνταν πιο «ελεύθερες»

• η σεμνότητα δεν είχε την ίδια βαρύτητα

• το γυναικείο σώμα δεν συσχετιζόταν με ηθική τιμωρία

Φυσικά αυτό ήταν φαντασίωση, όχι πραγματικότητα.
Αλλά για τους καλλιτέχνες, έδινε ένα τέλειο σκηνικό για να εξερευνήσουν το γυμνό.

The Odalisque Mariano Fortuny 1861

Η Οδαλίσκη έγινε σύμβολο “εκλεπτυσμένου ερωτισμού”

Οι καλλιτέχνες δεν ήθελαν χυδαιότητα.
Ήθελαν την ιδέα της απολαυστικής, ήρεμης γυναικείας sensuality:

• χαλαρωμένη

• άφοβη

• ονειρική

• δεκτική στο βλέμμα

• περιτριγυρισμένη από υφάσματα, χρώματα, κοσμήματα

Το γυμνό  αυτό δεν ήταν άγριο ή βίαιο  ήταν αισθησιακό  και τρυφερό .

Odalisque Jules Joseph Lefebvre 1874 

Ήταν ένα μέσο για να δείξουν τεχνική δεξιοτεχνία

Οι οδαλίσκες δίνουν στους ζωγράφους την τέλεια ευκαιρία για:

• δέρμα σε μαλακό φωτισμό

• απλωμένες καμπύλες

• δύσκολες ανατομικές γωνίες

• λεπτομέρειες σε υφάσματα, κοσμήματα και χρώματα

Οι πίνακες αυτοί ήταν σχεδόν «εξετάσεις» δεξιοτεχνίας.

A Reclining Odalisque Gustave Léonard de Jonghe   1870

Ήταν  προϊόν φαντασίωσης και εξουσίας της εποχής

Η οδαλίσκη ήταν και προβολή της δυτικής ανδρικής επιθυμίας.

Ήταν:

• γυναίκα που κοιτάζεις χωρίς αντίσταση

• που υπάρχει σε «ιδιωτικό χώρο»

• που δεν απειλεί

• που είναι ακίνητη, γυμνή, διαθέσιμη στο βλέμμα

Οι καλλιτέχνες μετέφεραν την επιθυμία τους σε έναν χώρο «άλλοθι», την Ανατολή.

Odalisque Surprise  Jules Scalbert

Για όσους και όσες θέλουν να εμβαθύνουν περισσότερο στο θέμα της οδαλίσκης στη δυτική τέχνη, παρακάτω συγκέντρωσα ενδεικτικές πηγές από μουσεία, ιδρύματα και ακαδημαϊκά κείμενα. Μέσα από αυτές τις σελίδες μπορείς να δεις αυθεντικά έργα, αναλυτικές περιγραφές, αλλά και κριτικές προσεγγίσεις γύρω από τον οριενταλισμό, τον ερωτισμό και την αναπαράσταση της «Ανατολής» στον δυτικό καμβά.

• Louvre – Grande Odalisque (Ingres) – Επίσημη σελίδα του Λούβρου για τη «La Grande Odalisque» με βασικά στοιχεία έργου και ιστορικό πλαίσιο.
• Louvre Ingres mini-site – The Grande Odalisque – Αναλυτική παρουσίαση της οδαλίσκης του Ingres, με έμφαση στη στάση, τη γραμμή και τον οριενταλισμό.
• Smarthistory – Painting colonial culture: Ingres’s La Grande Odalisque – Εκπαιδευτικό άρθρο που συνδέει την οδαλίσκη με την αποικιοκρατία, το βλέμμα και την αναπαράσταση της «Ανατολής».
• The Met – Orientalism in Nineteenth-Century Art – Γενικό κείμενο για τον οριενταλισμό στον 19ο αιώνα, με αναφορές σε οδαλίσκες και χαρέμια.
• Art History Project – Odalisque: Themes in Art – Σύντομη ιστορική και θεωρητική επισκόπηση του θέματος «odalisque» με πολλές εικονογραφήσεις.
• National Gallery of Art – Renoir, Odalisque – Σελίδα της Εθνικής Πινακοθήκης (Ουάσινγκτον) για την οδαλίσκη του Renoir, με περιγραφή και ηχητικό σχολιασμό.
• Barnes Foundation – Renoir, Seated Odalisque – Παρουσίαση μιας καθιστής οδαλίσκης του Renoir, χρήσιμη για σύγκριση με άλλες εκδοχές του θέματος.
• Matisse, the Odalisque, and Orientalism – Σύντομο δοκίμιο για το πώς ο Matisse επανερμήνευσε την οδαλίσκη στις πολύχρωμες, διακοσμητικές του συνθέσεις.
• Harvard Art Museums – Odalisque, Enslaved Woman, and Eunuch – Έργο εμπνευσμένο από την παράδοση του Ingres, με επεξήγηση για τον ρόλο της οδαλίσκης στον δυτικό γυμνό.
• Art Institute of Chicago – Odalisque – Σελίδα μουσείου που εξηγεί πώς η οδαλίσκη λειτούργησε ως θεματικό πλαίσιο για την απεικόνιση του γυναικείου γυμνού.
• The Odalisque: Changes in the Meaning and Reception... – Ακαδημαϊκό άρθρο (στα αγγλικά) για το πώς άλλαξε η σημασία και η πρόσληψη της οδαλίσκης στην ευρωπαϊκή τέχνη.