Οι μεγαλύτερες απεικονίσεις της Bathsheba
Bathsheba at Her Bath – Η Βηθσαβεέ στην ιστορία της τέχνης
Η ιστορία της Βηθσαβεέ επιστρέφει ξανά και ξανά στη ζωγραφική, γιατί κουβαλά κάτι που οι καλλιτέχνες δεν εγκαταλείπουν εύκολα: μια στιγμή ιδιωτικότητας που γίνεται δημόσια μέσα από ένα βλέμμα. Μετά τον Rembrandt, το θέμα παύει να είναι απλώς «θρησκευτικό γυμνό» και αποκτά πιο σύνθετη ψυχολογική ένταση.
Στις πρώιμες εκδοχές της, η Bathsheba κινείται συχνά μέσα σε σκηνογραφικά περιβάλλοντα: υπηρέτριες, υφάσματα, κρήνες, αρχιτεκτονικές “σκηνές”. Όσο προχωράμε στον 17ο αιώνα, το βάρος μετατοπίζεται: λιγότερο αφήγηση, περισσότερο εσωτερικότητα.
Η βιβλική ιστορία της Βηθσαβεέ – πέρα από το γυμνό
Η Βηθσαβεέ εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη ως σύζυγος του Ουρία του Χετταίου. Ο βασιλιάς Δαβίδ τη βλέπει να λούζεται από τη στέγη του παλατιού, τη ζητά να τη φέρουν κοντά του, συνευρίσκεται μαζί της και εκείνη μένει έγκυος. Για να καλύψει την πράξη του, στέλνει τον Ουρία στην πρώτη γραμμή της μάχης, οδηγώντας στον θάνατό του· έπειτα παντρεύεται τη Βηθσαβεέ.
Το επεισόδιο συνδυάζει επιθυμία, κατάχρηση εξουσίας, ηθικό δίλημμα και ενοχή. Αυτός ο κόμβος έντασης είναι που έκανε τη Βηθσαβεέ ένα από τα πιο φορτισμένα θρησκευτικά γυμνά της δυτικής τέχνης.
Το βιβλικό δίλημμα στο Βʹ Σαμουήλ 11
Η αφήγηση ξεκινά την άνοιξη, όταν οι βασιλιάδες συνηθίζουν να βγαίνουν σε εκστρατείες. Ο Δαβίδ μένει στην Ιερουσαλήμ και, ένα βράδυ, από την ταράτσα του παλατιού βλέπει μια γυναίκα να λούζεται. Μαθαίνει ότι είναι η Βηθσαβεέ, κόρη του Ελιάμ και σύζυγος του Ουρία του Χετταίου.
Η συνέχεια είναι γνωστή και σκοτεινή: η πρόσκληση, η πράξη, η εγκυμοσύνη, η απόπειρα συγκάλυψης και τελικά ο θάνατος του Ουρία. Η Βηθσαβεέ δεν μένει μόνο “στιγμή” – γίνεται πολιτική παρουσία αργότερα, καθώς σχετίζεται με τη διαδοχή του Σολομώντα.
Αυτή η διπλή φύση (ιδιωτική στιγμή και δημόσιες συνέπειες) είναι που επιτρέπει στην τέχνη να επιστρέφει στο θέμα χωρίς να το εξαντλεί.
Rembrandt van Rijn – Η Βηθσαβεέ στο λουτρό της (1654)
Το 1654 ο Rembrandt απομακρύνεται από τις παραδοσιακές “σκηνές” και συμπυκνώνει το θέμα σε μια ήσυχη, προσωπική στιγμή. Δεν τον ενδιαφέρει να δείξει τον Δαβίδ, ούτε να οργανώσει θεατρικό επεισόδιο. Η ένταση συγκεντρώνεται στο πρόσωπο και στο βάρος μιας απόφασης.
Το γυμνό εδώ δεν λειτουργεί ως θέαμα, αλλά ως ανθρώπινη ευαλωτότητα. Το σώμα δεν εξιδανικεύεται· παραμένει πραγματικό, γήινο, με τη φυσικότητα που κάνει την εικόνα πιο άμεση και πιο δύσκολη να την κοιτάξεις “ανέμελα”. Το γράμμα του Δαβίδ γίνεται μικρό αφηγηματικό κέντρο: το σημείο όπου η ιστορία, η εξουσία και η ενοχή διασταυρώνονται.
William Drost – Bathsheba (1654)
Ο Drost, από τον κύκλο του Rembrandt, κρατά τη χαμηλόφωνη ένταση αλλά την κάνει πιο ήπια: λιγότερο δράμα, περισσότερο εσωτερική παύση. Η Bathsheba μοιάζει να βρίσκεται σε χρόνο που “αργεί”, σαν να ακούει την ιστορία να σχηματίζεται πριν ακόμη συμβεί.
Η Αναγέννηση και το Μπαρόκ: όταν η ιστορία γίνεται σκηνή
Paolo Veronese – Bathsheba at Her Bath (περ. 1575)
Στον Veronese η Bathsheba τοποθετείται σε πολυτελές περιβάλλον, με αρχιτεκτονική και δευτερεύοντες χαρακτήρες, σαν να πρόκειται για σκηνή που έχει σχεδιαστεί για να την παρατηρείς. Το θέμα γίνεται ταυτόχρονα αισθητικό και ηθικό, γιατί το “βλέμμα” οργανώνει ολόκληρη τη σύνθεση.
Peter Paul Rubens – Bathsheba at the Fountain (περ. 1635)
Ο Rubens στήνει μια Bathsheba γεμάτη κίνηση και υλικότητα, μέσα σε περιβάλλον που μοιάζει να “φουσκώνει” από ύφασμα, νερό και ένταση. Ακόμη κι όταν το σκηνικό είναι πλούσιο, το υπόγειο νήμα παραμένει το ίδιο: η ιδιωτική στιγμή δεν είναι ποτέ εντελώς ιδιωτική.
Artemisia Gentileschi – Bathsheba (περ. 1636–1637)
Η Gentileschi προτιμά μια Bathsheba με αξιοπρέπεια και βαρύτητα, μέσα σε πιο πολυπρόσωπη σκηνή. Ακόμη κι έτσι, το κέντρο δεν χάνεται: το πρόσωπο και η εσωτερική κατάσταση της γυναίκας, όχι ο θόρυβος της αφήγησης γύρω της.
Francesco Hayez – Bathsheba at Her Bath (1834 / 1845)
Στον 19ο αιώνα η Bathsheba γίνεται πιο “θεατρική” με ρομαντικούς όρους: μελαγχολία, πάθος, εσωτερική ένταση. Το θέμα λειτουργεί σαν καθρέφτης της εποχής – λιγότερο βιβλική αυστηρότητα, περισσότερο ψυχική αφήγηση.
Jan Massys – David and Bathsheba (1562)
Ο Massys ενώνει το θρησκευτικό θέμα με κοσμική αισθητική: κήπος, υφάσματα, αντικείμενα πολυτέλειας, και στο βάθος ο Δαβίδ ως οργανωτής του βλέμματος. Είναι μια εκδοχή όπου η ομορφιά και η παραβίαση της ιδιωτικότητας συνυπάρχουν σχεδόν αβίαστα, κάτι που κάνει το έργο ιδιαίτερα αποκαλυπτικό για το πώς κοιτούσε η Αναγέννηση τέτοιες ιστορίες.
Frédéric Bazille – Le Toilette (1870)
Το έργο του Bazille δεν είναι Bathsheba, αλλά λειτουργεί σαν ήσυχη γέφυρα: μια ιδιωτική στιγμή γυναικείας περιποίησης που μετατρέπεται σε ζωγραφική “ατμόσφαιρα”. Δείχνει πώς, μετά τον 19ο αιώνα, η έννοια του ιδιωτικού χώρου μπορεί να σταθεί μόνη της χωρίς βιβλικό άλλοθι.
Jean-Léon Gérôme – Bathsheba (1889)
Στον Gérôme η Bathsheba γίνεται σχεδόν σκηνικό ακριβείας: λεπτομέρεια, υλικότητα, θεατρική οργάνωση του χώρου. Εδώ η ιστορία δεν ψιθυρίζει· παρουσιάζεται σαν “θέαμα” της ακαδημαϊκής εποχής, λίγο πριν ο μοντερνισμός αλλάξει ριζικά το πώς βλέπουμε το γυμνό και την αφήγηση.
Marc Chagall – Bathsheba (1963)
Ο Chagall μεταφέρει τη Bathsheba από το ιστορικό επεισόδιο σε ποιητική κατάσταση: η αφήγηση γίνεται μνήμη, σύμβολο, χρώμα. Η μορφή δεν “ανήκει” πια στον ίδιο χώρο-χρόνο με τον θεατή· αιωρείται σε έναν κόσμο όπου το βλέμμα δεν είναι σκάνδαλο, αλλά μοτίβο.
Patricia Watwood – Bathsheba (2012)
Η σύγχρονη εκδοχή της Watwood επιστρέφει στην κλασική τεχνική, αλλά με σημερινή καθαρότητα: λιτότητα, ψυχολογική ανάγνωση, αίσθηση ότι το θέμα δεν χρειάζεται ιστορικό “θόρυβο” για να σταθεί. Η Bathsheba παραμένει ο ίδιος κόμβος: ιδιωτικότητα, βλέμμα, εξουσία.
Συνολική ματιά: γιατί η Βηθσαβεέ επιμένει
Από την Αναγέννηση έως σήμερα, η Bathsheba λειτουργεί ως σταθερό σημείο για να μιλήσουμε για επιθυμία, εξουσία, ενοχή και γυναικεία εσωτερικότητα. Η μεγάλη μετατόπιση που φέρνει ο Rembrandt δεν είναι αισθητική λεπτομέρεια· είναι αλλαγή οπτικής: από το “τι συνέβη” στο “τι σημαίνει να το κουβαλάς”.
Κι ίσως γι’ αυτό το θέμα δεν κλείνει. Κάθε εποχή επιστρέφει στη Bathsheba για να ξαναδουλέψει το ίδιο ερώτημα με νέα υλικά: πού τελειώνει η ιδιωτικότητα, πότε αρχίζει η εξουσία, και πώς μια εικόνα μπορεί να μιλήσει χωρίς να φωνάζει.
Σχολιάστε με όποιο όνομα θέλετε: ανώνυμα, με ψευδώνυμο, με το όνομα του καλύτερου πρωθυπουργού που αυτή τη στιγμή εξατμίζει 💸 τα κονδύλια, με το όνομα της πεθεράς σας σε κατάσταση μόνιμης κρίσης 🧨 ή με κάτι που μόλις σας είπε το μον αμουρ σας💃.
Πετάξτε το σκατουλάκι σας εδώ 💩 — είναι ο μόνος χώρος που δεν θα το διαβάσει αλγόριθμος, ψυχολόγος ή εισαγγελέας (λέμε τώρα).
Μπορεί να απαντήσουμε. Μπορεί να κάνουμε πως απαντήσαμε. Μπορεί να σας αγνοήσουμε με πάθος 😈.
Κι αν τελικά σας γράψουμε εκεί που μας γράφουν διαχρονικά οι σωτήρες της πατρίδας, συγχαρητήρια 🎖️: μόλις κερδίσατε μια τιμητική θέση στο πάνθεον του μπλογκ, ανάμεσα σε θρυλικά μπινελίκια, αποτυχημένες ελπίδες και ιδέες που θα έπρεπε να είχαν μείνει προσχέδια.
🖤Λατρεύουμε τα μπινελίκια — και ιδίως αυτά που τρώγονται.🔥.
Χαβ ε νάις ντέι. (ή ό,τι τέλος πάντων). 💋