Έρωτας και Αμαρτία: Η Σεξουαλική Ζωή στον Μεσαίωνα

Σεξουαλικότητα και Κοινωνία στον Μεσαίωνα

Αγνότητα και Λαγνεία: Η Εκκλησία και ο Έλεγχος της Σεξουαλικότητας στον Μεσαίωνα

Λεπτομέρεια από τον Κήπο των Γήινων Απολαύσεων του Hieronymus Bosch, 1490-1500

Η Σεξουαλικότητα στον Μεσαίωνα

Μια πιο περίπλοκη ιστορία απ’ ό,τι νομίζουμε

Αν ρίξουμε μια ματιά στη μεσαιωνική εποχή, ανακαλύπτουμε μια ιστορία της σεξουαλικότητας πολύ πιο πολυεπίπεδη απ’ ό,τι φανταζόμαστε. Ενώ η Χριστιανική Εκκλησία επιδίωκε να επεκτείνει την επιρροή της ακόμα και στα ιδιωτικά υπνοδωμάτια, «αισχρές» στάσεις και πρακτικές στάθηκαν εμπόδιο στις φιλοδοξίες της.

Το άρθρο Sexy (medieval) times από το Wellcome Collection δείχνει ότι, παρά την αυστηρή ηθική διδασκαλία, υπήρχαν δικαστικά αρχεία με άντρες που είχαν σχέσεις με ιερόδουλες ή που κατηγορήθηκαν για ανάρμοστη συμπεριφορά – και υπήρχαν κυρώσεις, αλλά και πρακτικές ανοχής.

Η Εύα βάζει σε πειρασμό τον Αδάμ να δαγκώσει ένα μήλο: Η Πτώση του Ανθρώπου , του Lucas Cranach του Πρεσβύτερου, 1532.

Από την Πτώση των Πρωτοπλάστων έως την εικόνα της γυναίκας

Η μακρά περίοδος ανάμεσα στην Αρχαιότητα και τη Νεότερη Εποχή – που συχνά αποκαλείται απλουστευτικά «Μεσαίωνας» – γέννησε ένα ευρύ φάσμα ιδεών, κανόνων και πρακτικών γύρω από τη σεξουαλικότητα. Κι όμως, δεν μπορεί να ειπωθεί η ιστορία αυτή χωρίς να αναφερθεί η θρησκεία – δηλαδή ο Χριστιανισμός.

Η αφήγηση ξεκινά με τη βιβλική δημιουργία, τον Αδάμ και την Εύα. Η ιστορία της «Πτώσης» καθόρισε όλη τη μετέπειτα αντίληψη: η γυναίκα θεωρήθηκε «πλανεύτρα», ο άνδρας «παρασυρμένος». Η εικόνα της Εύας ως πειρασμού είχε σοβαρές συνέπειες: οι γυναίκες παρουσιάστηκαν ως «αδύναμο» αλλά και «επικίνδυνα δελεαστικό» φύλο.

• Η θεολογική tradition των Πατέρων της Εκκλησίας (π.χ. Αυγουστίνος) επηρέασε έντονα αυτές τις αντιλήψεις.

• Στην τέχνη και στα χειρόγραφα, η Εύα παρουσιάζεται συχνά ως η πρώτη που ξεκινά την αμαρτία · αυτό ενισχύει την ιδέα της γυναίκας ως πηγή πειρασμού.

• Υπάρχουν θρύλοι / αγιογραφίες όπου η παρθένα αγία αντιστέκεται σε πειρασμό – π.χ. οι ιστορίες της Αγίας Αγαθής ή της Αγίας Αικατερίνης, που με τις πράξεις αγνότητας της αντιπαραβάλλονται με τον υπόλοιπο κόσμο.

  

  Το γυναικείο σώμα έγινε συνώνυμο της αποπλάνησης και η εμπλοκή της μαγείας μερικές φορές υπαινισσόταν: Το Ξόρκι του Έρωτα , Δάσκαλος του Κάτω Ρήνου, 15ος αιώνας.

  
  

Ο Αριστοτέλης και η Φύλλις – Μύθος και ειρωνεία

Ένα χαρακτηριστικό μεσαιωνικό παράδειγμα είναι ο θρύλος του Αριστοτέλη και της Φύλλις. Ο σοφός φιλόσοφος, δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προειδοποιεί τον μαθητή του να μην παρασυρθεί από τα θέλγητρα της όμορφης Φύλλιδας. Εκείνη, εξοργισμένη, τον αποπλανεί και τον αναγκάζει να τη μεταφέρει στην πλάτη του σαν άλογο.
Η ιστορία δείχνει πως οι γυναίκες δεν θεωρούνταν πάντα παθητικά αντικείμενα επιθυμίας, αλλά και δρώντα υποκείμενα με εξυπνάδα και βούληση. Ο Αριστοτέλης, σύμβολο της λογικής, παρουσιάζεται ως θύμα του πάθους του.

• Αυτός ο μύθος υπηρετούσε διτλό σκοπό: να υπενθυμίσει τον κίνδυνο της απώλειας της λογικής λόγω πάθους, αλλά επίσης να δείξει ότι η γυναικεία επιρροή δεν είναι ανύπαρκτη – η γυναίκα ως ενεργητικός παράγοντας.

• Παρόμοια motifs εμφανίζονται στην ποίηση των αυλικών / των μεσαιωνικών αυλών, όπου οι γυναίκες χρησιμοποιούνται ως αντικείμενο επιθυμίας αλλά και ως μεγάλοι παίκτες στον έρωτα της courtly love.

• Η ιστορία αυτή χρησιμεύει επίσης ως moral tale – προειδοποίηση προς άνδρες να μην υποκύπτουν – αλλά και ως παράδειγμα φαντασίας όπου η γυναίκα έχει δύναμη και πονηριά.

Η Φύλλις και ο Αριστοτέλης απεικονίζονται σε χειρόγραφο, περίπου 1486-1520.

Η πάλη ανάμεσα στη σωφροσύνη και τη λαγνεία

Η χριστιανική διδασκαλία ανύψωσε τη «σωφροσύνη» (castitas) σε αρετή και καταδίκασε τη «λαγνεία» (luxuria) ως θανάσιμο αμάρτημα. Οι μοναχοί και οι μοναχές προβάλλονταν ως παραδείγματα αγνότητας, ενώ οι γυναίκες-αγίες εξυμνούνταν για την αποχή τους.
Έτσι, το γυναικείο σώμα απέκτησε διπλή σημασία: αφενός πηγή πειρασμού, αφετέρου σύμβολο αγνότητας – ανάλογα με το πώς αξιολογούνταν η συμπεριφορά του.

• Από τα αγιολογικά κείμενα (Lives of Saints) έχουμε περιπτώσεις όπως η ιστορία της Αγίας Αγκνής (Saint Agnes), κόρη που προτιμά το μαρτύριο παρά να παραιτηθεί από την αγνότητα της.

• Η εκκλησία επιχείρησε να καλλιεργήσει ιδανικά αγνότητας όχι μόνο για τις γυναίκες αλλά και για τους άνδρες – π.χ. άγιες μορφές ανδρών όπως άγιοι μοναχοί που απέχουν από σεξουαλική ζωή.

• Υπήρξαν νομικοί και κοινωνικοί κανόνες (κανόνες όρκων ή όρκων μοναστικής ζωής) που απαιτούσαν αποχή, ειδικά για κληρικούς και μοναστικές τάξεις.

Προσωποποιημένη αλληγορία της λαγνείας  από μια γυναίκα ,του Pisanello, περίπου το 1426

 «Αν πρέπει να το κάνετε, τουλάχιστον τηρήστε τους κανόνες!»

...αλλά και η αλληγορία της αγνότητας του Hans Memling, 1475.

Κατά τον 12ο αιώνα, ο γάμος ανυψώθηκε σε μυστήριο και μόνο μέσα του επιτρεπόταν η σεξουαλική πράξη. Η Εκκλησία καθόρισε λεπτομερείς κανόνες:

• Μόνο στο κρεβάτι και ποτέ σε χώρους «μη καθαρούς».

• Μόνο στη «φυσική» στάση – ο άνδρας από πάνω, η γυναίκα από κάτω.

• Όχι σε ιερές ημέρες.

• Και φυσικά, μόνο για τεκνοποίηση.

Έτσι, αν κάποιος τηρούσε όλους τους κανόνες, του απέμεναν μόλις δύο έως πέντε «επιτρεπτές» μέρες τον μήνα!

• Σύμφωνα με μεσαιωνικά θεολογικά κείμενα και κώδικες της Εκκλησίας, όπως σχολές της Σχολαστικής θεολογίας (π.χ. Θωμάς Ακινάτης), συζητούνταν ποιες στάσεις είναι αποδεκτές ή όχι.

• Κανονισμοί πόλεων (όπως στη Νυρεμβέργη στα τέλη του 15ου αιώνα) περιλάμβαναν διατάξεις για οίκους ανοχής: πώς πρέπει να λειτουργούν, ποιόν χώρο να χρησιμοποιούν, ποιες συνθήκες διαβίωσης πρέπει να έχουν οι ιερόδουλες.

• Κείμενα που αντιμετώπιζαν την απαγόρευση συνουσίας σε θρησκευτικές εορτές και ιερές μέρες.

Γάμος του Λουδοβίκου Ι΄ της Γαλλίας και της Κλημεντίας της Ουγγαρίας το 1315. Μινιατούρα, τέλη 14ου αιώνα.

 Οι κανόνες και οι «αμαρτωλές» εξαιρέσεις

Η Εκκλησία επιχείρησε να επιβάλει τι είναι «φυσιολογικό» και τι «αφύσικο». Αυτό είχε δραματικές συνέπειες για την ομοφυλοφιλία, η οποία, αν και ανεκτή στην Αρχαιότητα, θεωρήθηκε πλέον «αντίθετη στη φύση».
Η γυναικεία ομοφυλοφιλία καταδικαζόταν λιγότερο, κυρίως επειδή δεν απειλούσε τα πρότυπα της ανδρικής εξουσίας.

• Σύμφωνα με Wellcome Collection, υπάρχουν δικαστικές υποθέσεις στην Φλωρεντία του 15ου αιώνα που σχετίζονται με «το Γραφείο της Νύχτας» (Office of the Night) – περιπτώσεις ανδρών που κατηγορήθηκαν για σεξουαλικές σχέσεις με άλλους άνδρες.

• Υπάρχουν επίσης πηγές που δείχνουν γυναίκες μοναχές ή γυναίκες θρησκευτικής κοινότητας να εκφράζουν ερωτική αγάπη ή συναισθηματική επιθυμία προς άλλες γυναίκες, έστω και εντός του πλαίσιου της παρθενίας / αγνότητας.

 

Ακόμα και στο συζυγικό κρεβάτι, έπρεπε κανείς να προσέχει τις διαβολικές επιθυμίες, γι' αυτό και οι θεολόγοι εξέδωσαν αυστηρούς κανόνες για τις σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ άνδρα και γυναίκας.Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου

Η πορνεία: αναγκαίο κακό;

Η στάση της Εκκλησίας απέναντι στην πορνεία ήταν αντιφατική. Ενώ την καταδίκαζε, ταυτόχρονα την ανεχόταν, θεωρώντας ότι έτσι προλαμβάνεται η «διαφθορά» των αγνών κοριτσιών.
Έτσι, οι οίκοι ανοχής λειτουργούσαν υπό έλεγχο, ενώ η κοινωνική κατακραυγή έπεφτε – όχι στους άνδρες πελάτες – αλλά στις ίδιες τις γυναίκες, που θεωρούνταν «πειρασμός» και «παγίδα».

• Ο αγγλικός δρόμος “Gropecunt Lane” είναι ένα από τα παραδείγματα ονοματοδοσίας περιοχών που σχετίζονται με πορνεία στο Μεσαίωνα – δείχνει ότι η πορνεία ήταν τόσο γνωστή ώστε να αποκτά τόπους αναφοράς στη φυσική πόλη.

• Άρθρο “Prostitution and the Question of Sexual Identity in Medieval Europe” της Ruth Mazo Karras δείχνει ότι σε πολλές πόλεις οι οίκοι ανοχής ήταν ρυθμισμένοι – με νόμους δηλαδή που έθεταν ώρες λειτουργίας, τοποθεσίες, ακόμα και διατροφή και συνθήκες διαμονής για τις ιερόδουλες.

• Το Decameron του Μποκιάκιο παρέχει λογοτεχνικές παραστάσεις της πορνείας και της σχέσης της με τον έρωτα και το κέρδος, παρουσιάζοντας ιερόδουλες ως έξυπνα και πρακτικά πρόσωπα που χειρίζονται τις περιστάσεις.

Ηθικολογική απεικόνιση της ομοφυλοφιλίας σε μια Βίβλο, 1225.

Από τη θεολογία στην ιατρική

Οι γιατροί της εποχής είχαν διαφορετική άποψη: πίστευαν πως η εκτόνωση των «χυμών» του σώματος βοηθούσε στην ισορροπία της υγείας. Ιατρικά εγχειρίδια περιλάμβαναν συνταγές για γονιμότητα ή θεραπεία αφροδισίων νοσημάτων, αλλά πάντα με ηθικούς περιορισμούς, ώστε να μη συγκρουστούν με τη θρησκεία.

• Κείμενα θεωρίας των τεσσάρων χυμών (τέσσερις χυμοί – χολη, φλέγμα, αίμα, μελανή χολή) χρησιμοποιούνταν για να εξηγήσουν σεξουαλική διάθεση και επιθυμία – η νόσος της λαγνείας συνδέεται με υπερβολή κάποιου χυμού.

• Κανονισμοί για οίκους ανοχής μελετούν το ζήτημα της υγιεινής, φύλλο/κλινοσκεπάσματα, και συχνά καταγράφονται παράπονα για αφροδίσια νοσήματα.

Τα δημόσια λουτρά και οι οίκοι ανοχής συχνά συνδυάζονταν. Εικονογράφηση του 15ου αιώνα.

Αμαρτίες, εξομολογήσεις και πραγματικότητα

Τα «Ποινικά Βιβλία» (Penitentials) καταγράφουν τις αμαρτίες και τις ποινές τους, αποκαλύπτοντας τι γινόταν πραγματικά πίσω από κλειστές πόρτες.
Για παράδειγμα, ένα ιρλανδικό βιβλίο του 6ου αιώνα όριζε ότι ο σύζυγος ή η σύζυγος έπρεπε να κάνουν ένα ολόκληρο έτος μετάνοιας πριν ξανακοιμηθούν μαζί μετά από μοιχεία.

Δεν θα ακολουθήσουν όλοι τις αυστηρές εντολές – ούτε στον Μεσαίωνα ούτε στον σύγχρονο κόσμο. "Ο Κήπος της Εδέμ" (Der Garten Eden) του Γερμανού ζωγράφου Hans von Aachen, ο οποίος χρονολογείται γύρω στο 1600.

Παρά τους κανόνες, ερωτικά και σατιρικά κείμενα, καθώς και «ανάρμοστα» σύμβολα, δείχνουν ότι ο έρωτας και η σάρκα είχαν τη θέση τους στην καθημερινή ζωή.

• Το βιβλίο The Fires of Lust αναφέρει τη ζωή της Mary Magdalene και πώς το πρότυπο της μεταμέλειας και της σωτηρίας από «σεξουαλικές αμαρτίες» ήταν ισχυρό στην μεσαιωνική χριστιανική παράδοση.

• Υπάρχουν fabliaux γαλλικά, κωμικά διηγήματα, όπου περιγράφονται σεξουαλικές σχέσεις με χιούμορ και σατιρικό τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της μοιχείας, της άρνησης κοινωνικών κανόνων κ.ά.

• Δικαστικά αρχεία / διοικητικά έγγραφα καταγράφουν ποινές για εξωσυζυγικές σχέσεις, διαζύγια ή παιδί εκτός γάμου.

Απεικόνιση της σεξουαλικής πράξης σε ιατρικό χειρόγραφο, πρώτο μισό του 15ου αιώνα.

Ανάμεσα σε ιδανικά και πραγματικότητα

Η ίδια η ύπαρξη τόσων απαγορεύσεων αποδεικνύει ότι υπήρχαν και παραβάσεις. Η μεσαιωνική κοινωνία δεν ήταν ούτε υπερβολικά αγνή ούτε έκλυτη.
Το σεξ γινόταν μέσα στον γάμο, αλλά και έξω από αυτόν · με ιεροσύνη, αλλά και πάθος · ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, αλλά και ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου.

• Όπως αναφέρεται στο Sexy (medieval) times, υπάρχουν περιπτώσεις μακροχρόνιων σχέσεων μεταξύ ανδρών ή φιλιά και ερωτικά γράμματα μεταξύ γυναικών, ιδιαίτερα μοναζουσών.

• Οι fabliaux και τα κωμικά ποιήματα αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι διασκέδαζαν με θέματα ερωτικά, που συγκρούονταν με τον ηθικό κανόνα.

• Ορισμένα άτομα προσπαθούσαν να ζήσουν σύμφωνα με τα ηθικά πρότυπα (αγνότητα, αποχή), αλλά η κοινωνία και οι ανάγκες (οικογενειακές, οικονομικές) έφερναν συχνά συγκρούσεις και παραβιάσεις.

Απεικόνιση μοιχείας από το Der Renner του Hugo von Trimberg, 1468.

Το αιώνιο ανθρώπινο πάθος

Η σεξουαλικότητα ήταν και παραμένει ανθρώπινη εμμονή. Από την πολιτική και τη θρησκεία έως την ιατρική και τη φιλοσοφία, ο άνθρωπος προσπαθεί να ορίσει, να ελέγξει και να κατανοήσει τη σεξουαλική του φύση.
Από τον Μεσαίωνα έως σήμερα, το ίδιο ερώτημα μένει αναπάντητο: Γιατί το σεξ είναι πάντα κάτι που πρέπει να ρυθμίζεται, να ελέγχεται, να ερμηνεύεται;

• Η θεωρία των τεσσάρων χυμών και η ιατρική των μεσαιωνικών νοσοκόμων θεωρούσε ότι οι σωματικές λειτουργίες πρέπει να ελέγχονται, να είναι σε ισορροπία για να υπάρχει υγεία.

• Οι θρησκευτικές αρχές και οι κοινωνικοί κανόνες έδιναν έμφαση στην εξομολόγηση και τη μετάνοια για σεξουαλικά «παραπτώματα». Η λαϊκή θρησκευτικότητα συχνά συνδύαζε την πίστη με φόβο της ηθικής κρίσης.

• Επιπλέον, η λογοτεχνία – ποιήματα, fabliaux, μυθιστορήματα της εποχής – δείχνουν ότι οι άνθρωποι εξερεύνησαν τη σεξουαλικότητα μέσω του φαντασιακού, της τέχνης, ακόμα κι αν υπήρχαν νόμοι που την περιορίζουν.

ΠΗΓΕΣ

• Swiss National Museum — Sexuality in the Middle Ages

  Σύγχρονο άρθρο που αναλύει τη σεξουαλικότητα στον Μεσαίωνα, τις πρακτικές, την πορνεία και τον γάμο.

• Wikipedia — Gropecunt Lane

  Ιστορική εξήγηση για δρόμους μεσαιωνικής Αγγλίας που σχετίζονταν με την πορνεία.

• H. Kavanagh — The Topography of Illicit Sex in Later Medieval English Towns (PDF)

  Διδακτορική διατριβή που χαρτογραφεί παράνομες σεξουαλικές πρακτικές στις μεσαιωνικές πόλεις της Αγγλίας.

• Penitential of Finnian (6th century) — PDF

  Ένα από τα πρώιμα «penitentials»: καταλόγοι αμαρτιών και ποινών, π.χ. για μοιχεία.

• Medieval Handbooks of Penance — πλήρες κείμενο

  Συλλογή μεταφρασμένων μεσαιωνικών καταλόγων εξομολογήσεων (libri poenitentiales).

• Cambridge Core — How Marriage Became One of the Sacraments (12th century)

  Ακαδημαϊκό άρθρο για την άνοδο του γάμου σε μυστήριο και την επίδρασή του στη σεξουαλικότητα.

• Retrospect Journal — Homosexuality in Renaissance Florence

  Ιστορικό άρθρο για τη δίωξη της ομοφυλοφιλίας στην Φλωρεντία και τις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής.

• The Florentine — The queer history of Florence

  Δημοσιογραφικό άρθρο που παρουσιάζει παραδείγματα και στατιστικά από το Office of the Night.

" F o l l o w   U s "  :   

#AI#BLACK&WHITE#DIGITAL#DRAWING#EROTICHUMOR#FUMETTI#ILLUSTRATION#PARODY#PORNART#PRINTS#SCULPTURES#VINTAGE#ΘΕΜΑΤΙΚΑ#ΠΙΝΑΚΕΣ#ΣΚΙΤΣΟΓΡΑΦΟΙ#ΣΧΕΔΙΑΣΤΕΣ#ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ#ΧΑΡΑΚΤΕΣ
Read More: Ανακαλύψτε πώς ο ερωτισμός εκφράζεται μέσα από την τέχνη, από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Εξερευνήστε τα έργα και τους καλλιτέχνες που αποκάλυψαν την ομορφιά και την ένταση των ανθρώπινων συναισθημάτων.