Καφενείο : Από τον Μύθο στο Φλιτζάνι

Τα Πρώτα Βήματα του Καφέ στην Ιστορία

Kiva Han1475: Η Γέννηση του Καφέ στην Κωνσταντινούπολη

Το Καφενείο στην Ελλάδα: Ιστορία και Κοινωνικός Ρόλος

Οι απαρχές

Η ελληνική παράδοση είναι μία από τις πιο πλούσιες παραδόσεις της Υφηλίου. Πόσα στοιχεία της κουλτούρας μας όμως χάνονται στο πέρασμα του χρόνου;

Ένα από αυτά είναι το παραδοσιακό καφενείο, που αποτέλεσε αναπόσπαστο στοιχείο της ελληνικής κοινωνικής ζωής και σήμερα αποδυναμώνεται μέρα με τη μέρα.

Η Ανακάλυψη και τα Πρώτα Βήματα του Καφέ

Σύμφωνα με την παράδοση, ο καφές ανακαλύφθηκε τον 9ο αιώνα στην Αιθιοπία, όταν ένας βοσκός παρατήρησε την ενεργητικότητα των ζώων του αφού έφαγαν καρπούς ενός φυτού. Οι μοναχοί σε κοντινό μοναστήρι αξιοποίησαν αυτούς τους καρπούς για να φτιάξουν ένα αφέψημα που τους κρατούσε ξάγρυπνους στις προσευχές. Η Υεμένη υπήρξε η πρώτη χώρα που ανέπτυξε συστηματικά το ρόφημα, ενώ από τον 12ο αιώνα ο καφές διαδόθηκε στην Αραβική Χερσόνησο. Τον 15ο αιώνα ξεκίνησε η καλλιέργειά του και το 1470 έφτασε στη Μέκκα, όπου δημιουργήθηκαν τα πρώτα καφενεία, παρά τις απαγορεύσεις της θρησκευτικής εξουσίας.

Το παλαιότερο καφενείο στον κόσμο

Ο καφές, αν και σήμερα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και της σύγχρονης κουλτούρας, έχει τις ρίζες του στην Κωνσταντινούπολη του 15ου αιώνα. Εκεί, το 1475, ιδρύθηκε το πρώτο καφενείο στην ιστορία, το Kiva Han, από τους Αρμένιους αδελφούς Garabed και Sarkis Hamparsumyan, στη συνοικία Beyoglu.

Το Kiva Han έγινε γρήγορα σημείο συνάντησης διανοουμένων, καλλιτεχνών και συγγραφέων, που συζητούσαν πολιτική, λογοτεχνία και τέχνες, καθιερώνοντάς το ως κέντρο κοινωνικής και πνευματικής ζύμωσης. Με τα χρόνια άλλαξε ιδιοκτησία και τοποθεσία, αλλά παρέμεινε σύμβολο της πλούσιας καφεδοκουλτούρας της Κωνσταντινούπολης.

Το 1923 πέρασε στην οικογένεια Karakoyunlu, η οποία το εκσυγχρόνισε, χωρίς να εγκαταλείψει τις παραδοσιακές μεθόδους παρασκευής τουρκικού καφέ. Από τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησε και η διεθνής του πορεία, με καταστήματα στην Τουρκία αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Σήμερα, το Kiva Han θεωρείται ένα από τα παλαιότερα και πιο ιστορικά καφενεία του κόσμου, που για αιώνες υπήρξε τόπος συνάντησης ταξιδιωτών και ανθρώπων του πνεύματος, ενώ παραμένει συνώνυμο της αυθεντικής εμπειρίας τουρκικού καφέ.

Ο καφές και τα ευρωπαϊκά coffee houses του 17ου αιώνα: Η γέννηση της δημόσιας σφαίρας

Τον 17ο αιώνα ο καφές και τα καφενεία (coffee houses) άλλαξαν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική και πολιτική ζωή της Ευρώπης:

• Νέα κοινωνικά κέντρα: Τα coffee houses στο Λονδίνο, το Παρίσι και τη Βιέννη έγιναν τόποι συνάντησης ανθρώπων διαφορετικών κοινωνικών τάξεων. Ο καφές, ως «νηφάλιο» ποτό σε αντίθεση με την μπύρα ή το κρασί, ευνοούσε τον διάλογο και την ανταλλαγή ιδεών.

• Πολιτικός διάλογος: Στην Αγγλία, τα καφενεία απέκτησαν τον τίτλο «penny universities», γιατί με την τιμή ενός καφέ μπορούσε κανείς να συζητήσει με λόγιους, εμπόρους ή πολιτικούς. Έγιναν εστίες πολιτικού στοχασμού, όπου καλλιεργήθηκε η κριτική προς την εξουσία και η συμμετοχή στη δημόσια σφαίρα.

• Επιστημονικές και φιλοσοφικές ζυμώσεις: Εκεί συναντιούνταν επιστήμονες, διανοούμενοι και συγγραφείς, προωθώντας τον Ορθολογισμό και την Επιστημονική Επανάσταση.

• Οικονομικές και εμπορικές καινοτομίες: Από τα coffee houses ξεπήδησαν θεσμοί που άλλαξαν την οικονομία. Στο Λονδίνο, το καφενείο του Edward Lloyd έγινε ο πυρήνας της ασφαλιστικής εταιρείας Lloyd’s of London. Παράλληλα, στο Jonathan’s Coffee House γεννήθηκε η πρώτη χρηματιστηριακή λέσχη, που εξελίχθηκε στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου.

• Τύπος και ενημέρωση: Τα καφενεία αποτέλεσαν τόπο κυκλοφορίας νέων και φυλλαδίων. Συχνά αναρτώνταν ειδήσεις, γεγονός που συνέβαλε στη δημιουργία και διάδοση των πρώτων εφημερίδων.

 Έτσι, ο καφές δεν ήταν απλώς ένα καινούργιο ρόφημα, αλλά ένα κοινωνικό φαινόμενο που έδωσε ώθηση στη διαμόρφωση της σύγχρονης δημόσιας σφαίρας, της ελεύθερης ενημέρωσης και των θεσμών της οικονομίας της αγοράς.

Στη Βιέννη εμφανίζεται το πρώτο καφενείο το 1683, ενώ στο Παρίσι εξαπλώθηκαν στα τέλη του 17ου αιώνα. Στην Ελλάδα, τα καφενεία εμφανίζονται ήδη από τον 17ο αιώνα· το 1668 καταγράφονται 348 καφενεία στη Θεσσαλονίκη. Από το 1830, το καφενείο ταυτίστηκε με τη νεοελληνική ζωή και παράδοση, ενώ στην παλιά Αθήνα του 1880 υπήρχαν αρκετά καφενεία που σύχναζαν Έλληνες και Τούρκοι.

Ο 19ος αιώνας – Τα καφενεία της ανεξάρτητης Ελλάδας

Μετά την Επανάσταση του 1821, τα καφενεία έγιναν αναπόσπαστο στοιχείο της κοινωνικής ζωής. Το πιο διάσημο ήταν το «Καφενείον της Ωραίας Ελλάδος» (1834), που αποτέλεσε στέκι αγωνιστών, πολιτικών και στρατιωτικών. Κατά την περίοδο του 1840 αποτέλεσε κέντρο πολιτικών συζητήσεων και συνωμοσιών. Εκεί σύχναζαν επίσης λογοτέχνες όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Παλαμάς και αργότερα ο Καρυωτάκης.

Στα καφενεία πήγαιναν κυρίως άντρες, καθώς η παρουσία των γυναικών ήταν σιωπηρά απαγορευμένη. Αποτελούσαν τόπο συζητήσεων πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών. Ο Γ. Παπακώστας σημειώνει: «οι συζητήσεις είχαν χαρακτήρα πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, προσωπικό ή αναφέρονταν στη σύγχρονη πολιτισμική κατάσταση». Γι’ αυτό και πολλές φορές το κράτος προχώρησε σε κλείσιμο ή απαγόρευση καφενείων, αφού σε αυτά διατυπώνονταν παράπονα, αντιδράσεις και επαναστατικά ρεύματα.

Κοινωνικός ρόλος

Το καφενείο υπήρξε κέντρο της κοινωνικής ζωής με πολλαπλές λειτουργίες:

• Κέντρο ενημέρωσης: πριν τη διάδοση του Τύπου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

• Πολιτικά «μικροβούλια»: εκεί διαμορφώνονταν ρεύματα και αποκτιόταν «λαϊκό έρεισμα».

• Ψυχαγωγία: χαρτιά, τάβλι, τραγούδι, παραστάσεις καραγκιόζη, ακόμη και προεκλογικές ομιλίες.

• Οικονομικός ρόλος: τόπος ευρέσεως εργασίας, εμπορικών συναλλαγών και συμφωνιών.

• Κέντρο πολιτισμού: πολλές φορές φιλοξενούσε θιάσους, μουσικούς, λογοτέχνες.

Η έκφραση «σε χάσαμε από το καφενείο» σήμαινε ουσιαστικά «σε χάσαμε από την κοινωνική ζωή».

Τι σέρβιραν

Πρωταγωνιστής ήταν ο ελληνικός καφές στη χόβολη. Σερβίρονταν επίσης ρακί, ούζο, τσίπουρο, λικέρ, λουκούμια, γλυκά του κουταλιού και αναψυκτικά. Στα χωριά το καφενείο συχνά λειτουργούσε και ως μικρό παντοπωλείο. Αργότερα έκαναν την εμφάνισή τους οι καφέ σαντάν, τα καφέ αμάν και οι καφενέδες που συνδύαζαν ποτό, μεζέ και μουσική.

Κοινωνικές τάξεις και κατηγορίες

Από νωρίς, τα καφενεία χωρίστηκαν σε δύο βασικές κατηγορίες:

• Λαϊκά καφενεία: τόπος συνάντησης απλών πολιτών, εργατών και χωρικών. Συχνά κάποιος γραμματιζούμενος διάβαζε την εφημερίδα φωναχτά.

• Καφενεία της ελίτ: δυτικού τύπου, όπου σύχναζαν επιστήμονες, λόγιοι, πολιτικοί και αστοί. Στα πρώτα ο καφές ήταν πάντοτε ελληνικός· στα δεύτερα σερβίρονταν γαλλικού τύπου καφέδες με γάλα.

Γνωστά αθηναϊκά στέκια ήταν το «Ντορέ», του «Ζαχαράτου» και ο «Μαύρος Γάτος». Στη Θεσσαλονίκη ξεχώριζε επίσης το «Πράσινο Δεντρί», το μοναδικό που δεχόταν και κυρίες.

Καφετζήδες και διάσημοι θαμώνες

Ο καφετζής ήταν μια εμβληματική φιγούρα: μεσολαβητής σε καβγάδες, πληροφοριοδότης και συχνά ψυχοθεραπευτής. Στα καφενεία σύχναξαν πολιτικοί όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, λογοτέχνες όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Παλαμάς, αλλά και καλλιτέχνες του ρεμπέτικου.

Η αισθητική των καφενείων

Παρά τον μεγάλο αριθμό τους, τα καφενεία μοιράζονταν κοινά χαρακτηριστικά: έντονα χρώματα (πράσινο, γαλάζιο), ξύλινες καρέκλες και τραπεζάκια, κάδρα βασιλιάδων ή πολιτικών στους τοίχους, και μαυροπίνακας ως τιμοκατάλογος. Σταδιακά έγιναν και χώροι εισαγωγής της τεχνολογίας: το πρώτο τηλέφωνο, ραδιόφωνο, τζουκμπόξ και τηλεόραση («Άγνωστος Πόλεμος») βρέθηκαν πρώτα σε καφενεία.

Από την άνθηση στην παρακμή

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, τα καφενεία άνθησαν ως χώροι συντεχνιακοί (π.χ. για οικοδόμους στην Ομόνοια) ή τοπικοί (Ζίτσα, Ρούμελη, Κρήτη κ.ά. στην Αθήνα). Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1980 και μετά, άρχισε η παρακμή τους:

• Η τηλεόραση και αργότερα το διαδίκτυο αφαίρεσαν τον ρόλο τους ως κέντρα ενημέρωσης.

• Οι καφετέριες προσέλκυσαν τη νεολαία με νέα αισθητική.

• Η αστικοποίηση και η ερήμωση της υπαίθρου μείωσαν τους θαμώνες.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΝΕ-ΓΣΕΒΕΕ (2020), στην Ελλάδα υπήρχαν 7.000 λιγότερα καφενεία σε σχέση με τη δεκαετία του 1990.

Το μέλλον

Το μέλλον των καφενείων φαίνεται να συνδέεται στενά με τις κοινωνικές, τεχνολογικές και πολιτιστικές εξελίξεις. Κάποιες βασικές τάσεις και προβλέψεις περιλαμβάνουν:

1. Ψηφιακή ενσωμάτωση:
   Τα καφενεία υιοθετούν όλο και περισσότερο ψηφιακές τεχνολογίες – από mobile ordering και apps για loyalty μέχρι ψηφιακές πληρωμές και augmented reality εμπειρίες.

2. Προσωποποιημένες εμπειρίες:
   Οι καταναλωτές ζητούν μοναδικές εμπειρίες, όχι απλώς καφέ. Barista shows, ειδικές ποικιλίες καφέ, θεματικά καφενεία και αρωματικά workshops γίνονται όλο και πιο δημοφιλή.

3. Βιώσιμη ανάπτυξη:
   Η βιωσιμότητα παίζει κεντρικό ρόλο: οργανικά προϊόντα, ανακυκλώσιμα ή επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια, μείωση αποβλήτων και προμήθεια καφέ από δίκαιες εμπορικές πρακτικές.

4. Κοινωνικός και πολιτιστικός ρόλος:
   Τα καφενεία συνεχίζουν να είναι χώροι συνάντησης και δημιουργικότητας. Πιθανώς θα ενισχυθούν οι συνεργασίες με τοπικούς καλλιτέχνες, μουσικούς και εκθέσεις, προάγοντας την κοινωνική αλληλεπίδραση και την πολιτιστική ζωή.

5. Hybrid και coworking χώροι:
   Τα καφενεία τείνουν να γίνουν και χώροι εργασίας, με γρήγορο Wi-Fi, ήσυχα corners και εγκαταστάσεις για freelancers, δημιουργώντας έναν συνδυασμό κοινωνικού και επαγγελματικού χώρου.

Συνολικά, τα καφενεία του μέλλοντος θα συνδυάζουν παράδοση και καινοτομία, προσφέροντας αρωματικό καφέ αλλά και εμπειρίες που ξεπερνούν το απλό ρόφημα.

Τα παραδοσιακά καφενεία, με την αισθητική της φθοράς και της ιστορίας, έχουν αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στον ελληνικό πολιτισμό. Είναι τόποι αγάπης, αναμνήσεων και έμπνευσης, όπως μαρτυρά η παρουσία τους σε έργα λογοτεχνών και ποιητών. Ωστόσο, με τους έντονους ρυθμούς των πόλεων, σταδιακά παραχωρούν τη θέση τους στις δυτικού τύπου καφετέριες.

Ερευνητές πολιτισμού εκτιμούν ότι μέχρι το 2050 τα περισσότερα παραδοσιακά καφενεία θα έχουν εξαφανιστεί, επιβιώνοντας μόνο λίγα, είτε σε τουριστικές περιοχές είτε ως νοσταλγικά «μουσειακά» κατάλοιπα.

" F o l l o w   U s "  :   

#AI#BLACK&WHITE#DIGITAL#DRAWING#EROTICHUMOR#FUMETTI#ILLUSTRATION#PARODY#PORNART#PRINTS#SCULPTURES#VINTAGE#ΘΕΜΑΤΙΚΑ#ΠΙΝΑΚΕΣ#ΣΚΙΤΣΟΓΡΑΦΟΙ#ΣΧΕΔΙΑΣΤΕΣ#ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ#ΧΑΡΑΚΤΕΣ
Read More: Ανακαλύψτε πώς ο ερωτισμός εκφράζεται μέσα από την τέχνη, από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Εξερευνήστε τα έργα και τους καλλιτέχνες που αποκάλυψαν την ομορφιά και την ένταση των ανθρώπινων συναισθημάτων.