Marina Abramović-Η γυναίκα που επί έξι ώρες άφησε το κορμί της έρμαιο του κοινού

 Το ακραίο κοινωνικό πείραμα της Μαρίνας Αμπράμοβιτς που εξελίχθηκε σε ταπείνωση και βασανιστήρια

Πολλές φορές οι εκθέσεις της χαρακτηρίστηκαν αρρωστημένες και μαζοχιστικές. Αυτά τα δυο χαρακτηριστικά είναι που την ακολουθούν πιστά σχεδόν σε κάθε βήμα της πολυετούς καλλιτεχνικής πορείας. Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς δεν είναι αυτό που θα λέγαμε «συμβατική περσόνα».

Είναι μια καλλιτέχνης που έφερε πολλές φορές το σώμα της στα όρια του. 

Όχι όμως από κάποιου είδους διαστροφή. Αυτό είναι ένα εύκολο και μάλλον ρηχό συμπέρασμα. Το έκανε για να φέρει στα όρια του το κοινό της. Είναι σαν κοινωνικό πείραμα πέρα από perfrormance. Είναι η πρόθεση του καλλιτέχνη να δείξει μέχρι που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος.

Και αυτό η Μαρίνα Αμπράμοβιτς το κατάφερε θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια της την ζωή. Η performance «Rhythm 0» που πραγματοποιήθηκε το 1974 στοιχειώνει ακόμα και σήμερα κάθε συζήτηση σχετικά με το που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος όταν νιώσει πως έχει την εξουσία πάνω σε κάποιον ο οποίος δεν μπορεί (ή δεν θέλει όπως στην περίπτωση της Αμπράμοβιτς) να αντιδράσει. Το αποτέλεσμα είναι τρομακτικό.

Μια αντισυμβατική περσόνα

Η μικρή Μαρίνα Αμπράμοβιτς γεννήθηκε στο Βελιγράδι μεγάλωσε σε ένα δύσκολο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον. Μεγάλωσε στην Γιουγκοσλαβία του Τίτο. Ο θείος της ήταν ο Πατριάρχης Βαρνάβα της Σερβικής Ορθόδοξης εκκλησίας. Οι δύο της γονείς ήταν Παρτιζάνοι. Ο πατέρας της, μάλιστα, αναγνωρίστηκε ως εθνικός ήρωας του  Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα παιδιά της χρόνια, όπως τα περιγράφει η ίδια στην αυτοβιογραφία της ήταν σπαρακτικά. «Τα γενέθλια μου ήταν θλιβερές περιστάσεις, όχι χαρούμενες.

 Πρώτον, ποτέ δεν έπαιρνα ωραία δώρα, δεύτερον, η οικογένειά μου ποτέ δεν ήταν πραγματικά ενωμένη. Ποτέ δεν υπήρχε χαρά. Θυμάμαι ότι στα δέκατα έκτα γενέθλια μου έκλαιγα με λυγμούς, επειδή κατάλαβα για πρώτη φορά πως κάποια μέρα θα πέθαινα. Δεν ένιωθα καμιά αγάπη, αισθανόμουν απόλυτα εγκαταλειμμένη απ’ όλους. Άκουγα ξανά και ξανά το Κοντσέρτο για πιάνο αρ.21 του Μότσαρτ. Υπήρχε κάτι σ’ εκείνη τη μουσική που έκανε την ψυχή μου να αιμορραγεί. Τότε ήταν που έκοψα τις φλέβες μου κι έτρεξε τόσο αίμα που νόμισα πως θα πέθαινα.

Όντως το κόψιμο ήταν βαθύ αλλά δεν είχε πειράξει την κερκιδική αρτηρία που είναι ζωτικής σημασίας. Η γιαγιά μου με πήγε στο νοσοκομείο και εκεί μου έκαναν τέσσερα ράμματα. Ποτέ δεν μίλησε γι’ αυτό στη μητέρα μου». Η πρώτη επαφή της Αμπράμοβιτς με την τέχνη ήρθε σε μικρή ηλικία, όταν η μητέρα της στα μέσα της δεκαετίας του εξήντα, διετέλεσε διευθύντρια του Μουσείου Επανάστασης και Τεχνών στο Βελιγράδι.

Η ίδια ήταν φοιτήτρια στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Βελιγράδι το 1965-1970. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ζάγκρεμπ, το 1972.  Ένα χρόνο νωρίτερα παντρεύτηκε τον Σέρβο καλλιτέχνη Νέσα Παρίποβιτς, με τον οποίο και χώρισε το 1976, και στη συνέχεια εγκατέλειψε τη Γιουγκοσλαβία και μετακόμισε στο Άμστερνταμ.

Οι performance που έφερναν σώμα και ψυχή στα όρια τους

Η Αμπράμοβιτς εισέβαλε στον χώρο της τέχνης με πάταγο. Σε μια εποχή που η έννοια performance ήταν άγνωστη η Σέρβα καλλιτέχνης «έσκασε» σαν βόμβα με την σειρά «Rythm». Ξεκινώντας από το «Rythm 10» και φτάνοντας στο «Rythm 0» μέσα σε τέσσερις παραστάσεις κατάφερε να σοκάρει τους πάντες.

Η σειρά ξεκίνησε το 1973 με το «Rythm 10». Εκεί, λοιπόν, κάνοντας χρήση 20 μαχαιριών και 2 μαγνητόφωνων, η Αμπράμοβιτς «έπαιζε» ένα ρώσικο παιχνίδι στο οποίο κτυπά το μαχαίρι με ρυθμικές κινήσεις ανάμεσα στα δάκτυλα του χεριού της. Κάθε φορά που η καλλιτέχνης έκοβε τον εαυτό της με το μαχαίρι, άλλαζε μαχαίρι, επιλέγοντας ένα καινούργιο από τα 20 που ήδη είχε και έτσι επαναλάμβανε την διαδικασία καθώς κάμερες κατέγραφαν τα όσα συνέβαιναν.

Την επόμενη χρονιά έκανε το «Rythm 5». Χρησιμοποιώντας ένα φλεγόμενο αστέρι βουτηγμένο σε πετρέλαιο η καλλιτέχνης άναψε φωτιά στην έναρξη της παράστασης. Αρχικά στεκόταν έξω από το αστέρι. Έκοβε τα νύχια των χεριών και των ποδιών της καθώς και τα μαλλιά της. Όταν τελείωσε έριχνε τα κομμάτια στη φωτιά δημιουργώντας έτσι μια έκρηξη φωτός κάθε φορά. Με την κίνηση αυτή η Αμπράμοβιτς έκανε μια αναφορά στις πολιτικές που βίωσε στη Γιουγκοσλαβία καθώς το αστέρι συμβόλιζε τον κομμουνισμό και το κόψιμο των νυχιών και των μαλλιών την σωματική και ψυχική κάθαρση. Στο τέλος της παράστασης η Αμπράμοβιτς πήδηξε στο κέντρο του φλεγόμενου αστεριού, όπου και λιποθύμησε από την έλλειψη οξυγόνου.

Λίγο καιρό αργότερα δημιούργησε το «Rythm 2» το οποίο επί της ουσίας ήταν ένα πείραμα για να διαπιστώσει εάν μια κατάσταση απώλειας των αισθήσεων, θα μπορούσε να ενσωματωθεί σε μια παράσταση. Αυτό το έκανε «σπάζοντας» την παράσταση σε δυο μέρη. Στο πρώτο πήρε ένα χάπι που χορηγείται σε κατατονικούς και στο δεύτερο ένα χάπι που χορηγείται σε επιθετικά και καταθλιπτικά άτομα. Το σώμα της αντέδρασε βίαια στο πρώτο χάπι και έπεσε σε πλήρη ακινησία με το δεύτερο.

Το ιστορικό κοινωνικό πείραμα του «Rythm 0»

Αν όλα τα παραπάνω σας φαίνονται αντισυμβατικά, ακραία και ίσως παράλογα, το «Rythm 0» θα σας κάνει να αναρωτηθείτε μέχρι πιο σημείο μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος. Το 1974 η Αμπράμοβιτς μπαίνει στο Studio Morra στη Νάπολη. Τοποθετεί στο κέντρο της σκηνής ένας μεγάλο τραπέζι και πάνω σε αυτό αφήνει 72 αντικείμενα. Μπροστά από το τραπέζι υπάρχει μια επιγραφή που λέει πως οι επισκέπτες της έκθεσης μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν όπως εκείνοι θέλουν πάνω στο κορμί της επί έξι ολόκληρες ώρες. Η ίδια στέκεται μερικά βήματα πιο πίσω, εντελώς ακίνητη και με το βλέμμα κολλημένο στο άπειρο.

Ποια ήταν αυτά τα αντικείμενα; Μεταξύ άλλων ένα σφυρί, ένα τσεκούρι, ένα πριόνι, ένα ψαλίδι, ένα μαχαίρι, ένα κουδούνι, ένα φτερό, ένα πιρούνι, ένας καθρέφτης, ένα άρωμα, ένα καπέλο, ένα τριαντάφυλλο, ένα αρνίσιο κόκαλο, ένα σάλι, ζάχαρη, μέλι, κραγιόν, καρφίτσες, βελόνες, μια εφημερίδα και μια φωτογραφική μηχανή Polaroid. Πάνω στο τραπέζι υπήρχε ακόμα ένα πιστόλι και δίπλα του μια σφαίρα!

Η αίθουσα σταδιακά γεμίζει και το πείραμα είναι έτοιμο να ξεκινήσει. Ως που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος; Στην αρχή το κοινό της συμπεριφέρεται φιλικά και με ευγένεια. Της δίνει ρόλους, την αγκαλιάζει, την φιλάει, την χαϊδεύει, προσπαθεί να την κάνει να γελάσει. Την βάζει να κάτσει ή να ξαπλώσει. Όσο περνάει η ώρα, ωστόσο, και με δεδομένο πως η Αμπράμοβιτς δεν αντιδρά σε οτιδήποτε και αν της κάνουν, τα πράγματα αρχίζουν και σοβαρεύουν. Το κοινό αντιδρούσε πιο επιθετικά. Αρχικά δοκιμάζουν πάνω της τα αγκάθια από το τριαντάφυλλο. Την τσιμπάνε με τις βελόνες και τις καρφίτσες.

Μετά η κατάσταση αγρίεψε. Της έσκισαν τα ρούχα. Την χλεύασαν. Την παρενόχλησαν σεξουαλικά. Κάποιος της κάρφωσε το μαχαίρι κοντά στο καβάλο ενώ ένας άλλος την χαράκωσε το λαιμό και ρούφηξε το αίμα της. Τα πράγματα έδειχναν να ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο όταν κάποιος από το κοινό πήρε το όπλο, έβαλε μέσα την σφαίρα και στη συνέχεια έβαλε την Αμπράμοβιτς να το κρατήσει και να το στρέψει στο λαιμό της. Κάποιος άλλος έσπευσε να πάρει το όπλο και να το ξαναβάλει στο τραπέζι.

Μετά από έξι ώρες η Αμπράμοβιτς άρχισε να κινείται και να περπατά ανάμεσα στον κόσμο. Πολλοί έφυγαν. Όσοι έμειναν έστρεφαν το βλέμμα τους με αποστροφή προς άλλη κατεύθυνση. Κανείς δεν μπορούσε να δει αυτό που ο ίδιος λίγο νωρίτερα είχε δημιουργήσει. Το πείραμα είχε πετύχει…newsbeast.gr