22 Συγκλονιστικά Έργα που Απεικονίζουν Επιδημίες στην Ιστορία της Τέχνης

Η Αρρώστια μέσα από την Τέχνη: Από την Αρχαιότητα ως Σήμερα

Ο Πόνος στον Καμβά: Ασθένειες και Ανθρώπινο Σώμα στην Τέχνη

"Pandemic Scream" του Ed Kerns. Πρόκειται για ένα κολάζ που δημιουργήθηκε το 2020, αντανακλώντας την αίσθηση του εγκλεισμού και της ανησυχίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19. 

Ο Καλλιτέχνης ως Ασθενής: Αυτοπροσωπογραφίες και Πόνος

Οι ασθένειες έχουν αποτυπωθεί στην τέχνη με εντυπωσιακό τρόπο μέσα στους αιώνες, αντανακλώντας όχι μόνο την ιατρική γνώση κάθε εποχής αλλά και την κοινωνική στάση απέναντι στην αρρώστια, τον πόνο και τον θάνατο.

Η αναπαράστασή τους εξελίσσεται ανάλογα με το πολιτισμικό, θρησκευτικό και επιστημονικό πλαίσιο της κάθε περιόδου.

The Triumph of Death του Pieter Bruegel the Elder (περίπου 1562) — δείχνει την Πανώλη και τον θάνατο να “κατακλύζει” την ανθρωπότητα.

Hans Holbein the Younger — Dance of Death (woodcut series, 1523–1538)Ξυλογραφίες που δείχνουν τον χορό του θανάτου — συχνό μεσαιωνικό/αναγεννησιακό θέμα σε περιόδους πανώλης.

Η ασθένεια και η υγεία δεν αποτελούν προφανή θέματα τέχνης, εκτός από τα περιστασιακά συνοδευτικά στρατιωτικών επιχειρήσεων και αγίων μαρτυρίων. Μόλις τον δέκατο ένατο αιώνα απεικονίστηκαν σκόπιμα οι φρικαλεότητες του πολέμου από ζωγράφους όπως ο Γκόγια και ο Τέρνερ, και τον εικοστό αιώνα από τους επίσημους πολεμικούς καλλιτέχνες του Πρώτου και Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και των μεταγενέστερων συγκρούσεων.

Το άγγελος του θανάτου κατά την πανώλη στη Ρώμη — χαρακτικό του J.G. Levasseur (1879). _μετά τον J. Delaunay. Εμφανίζεται η σκηνή του “Angelo della Morte” κατά την επιδημία, με θρησκευτικό συμβολισμό.Το έργο αναφέρεται στην Αντωνίνειο Πανώλη, μια επιδημία που έπληξε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. 

Τον δέκατο ένατο αιώνα βρίσκουμε επίσης πιο συναισθηματικές απεικονίσεις ετοιμοθάνατων παιδιών και ηλικιωμένων συγγενών, που αποσκοπούν στο να επηρεάσουν τα συναισθήματά μας, καθώς και δυναμικές απεικονίσεις ασθενών και φτωχών, που υποστηρίζουν κινήματα για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας στις πόλεις.

«Η άρρωστη γυναίκα» του Jan Steen (περίπου 1660) —Ο πίνακας ανήκει στην κατηγορία της ζωγραφικής είδους (genre painting) και απεικονίζει μια σκηνή από την καθημερινή ζωή, όπου μια νεαρή γυναίκα εμφανίζεται ασθενής και ένας γιατρός της παίρνει τον σφυγμό. Οι σύγχρονοι του Steen θα αναγνώριζαν πιθανότατα ότι η "ασθένεια" της νεαρής γυναίκας δεν ήταν σωματική, αλλά μάλλον "ερωτική" ή "από έρωτα", κάτι που υποδηλώνεται από τα κοκκινισμένα μάγουλα και το χαμόγελο στα χείλη της Ένα έργο εποχής Μπαρόκ / Ολλανδικής σχολής.

Αρχαιότητα

• Αγγειογραφίες & γλυπτά: Η αρρώστια δεν παρουσιαζόταν ωμά αλλά μέσω αλληγοριών και θεοτήτων (π.χ. ο Ασκληπιός – θεός της ιατρικής).

• Ιατρικές σκηνές: Σε αρχαιοελληνικές και ρωμαϊκές απεικονίσεις βλέπουμε θεραπείες, χειρουργικές πράξεις και ασθενείς να ζητούν ίαση από θεούς.

• Η ασθένεια θεωρείται συχνά θεϊκή τιμωρία ή δοκιμασία.

Inheritance του Edvard Munch (1897-1899) — η μητέρα με σύφιλη κρατά το παιδί που έχει συγγενή σύφιλη.

The Ballad of Edwin and Emma του John Downman (1750–1824).Η συγκεκριμένη σκηνή απεικονίζει την Έμμα άρρωστη στο κρεβάτι καθώς αρρωσταίνει και πεθαίνει.

Μεσαίωνας

• Μαύρη πανώλη: Οι εικόνες είναι γεμάτες φόβο και θάνατο (χοροί του θανάτου – “Danse Macabre”).

• Αγιογραφίες & μικρογραφίες: Οι ασθενείς εμφανίζονται συχνά δίπλα σε αγίους-θαυματουργούς που θεραπεύουν.

• Η αρρώστια παρουσιάζεται σαν υπερφυσικό ή ηθικό κακό που χρειάζεται θεϊκή παρέμβαση.

The Plague of Ashdod του Nicolas Poussin (1630) — αναπαράσταση της επιδημίας της πανώλης στη βιβλική πόλη Άσδος

Matthias Grünewald — Isenheim Altarpiece (c.1512–16).Έργο με σκληρές απεικονίσεις πληγών και ασθενειών (για συμπόνοια προς τους αρρώστους των νοσοκομείων του Αγ. Αντωνίου).

Jan Steen — The Sick Girl (c.1660–70)Εγχώρια σκηνή με ασθενή γυναίκα — παράδειγμα του ολλανδικού είδους που δείχνει την καθημερινή αρρώστια.

Αναγέννηση

• Εμφανίζεται ρεαλισμός: οι καλλιτέχνες αποτυπώνουν πια το ανθρώπινο σώμα με ακρίβεια, άρα και τις παθήσεις του.

• Προσωπογραφίες με εμφανή συμπτώματα ασθενειών (σύφιλη, δερματικές παθήσεις).

• Τα νοσοκομεία απεικονίζονται ως χώροι φιλανθρωπίας και θεραπείας (π.χ. πίνακες του Bosch ή του Bruegel με σκηνές χωρικών που υποφέρουν).

The Interior of a Hospital Tent  του John Singer Sargent (1918). Απεικονίζει το εσωτερικό μιας στρατιωτικής σκηνής νοσοκομείου με σειρές από αναδιπλούμενα κρεβάτια στρατοπέδου, πολλά εκ των οποίων είναι κατειλημμένα από στρατιώτες. 

Αυτοπροσωπογραφία μετά την Ισπανική Γρίπη (1919): Το έργο αυτό απεικονίζει τον Edvard Munch μετά την ανάρρωσή του από την Ισπανική Γρίπη, μια πανδημία που έπληξε τον κόσμο μεταξύ 1918-1919. Ο πίνακας είναι χαρακτηριστικός του εξπρεσιονιστικού του στυλ, με έντονα χρώματα και παραμορφωμένα χαρακτηριστικά που μεταφέρουν τη σωματική και ψυχολογική του κατάσταση. 

19ος αιώνας – Ρεαλισμός

• Η τέχνη γίνεται “κοινωνικός καθρέφτης”:

  • Εμφανίζονται σκηνές από άσυλα, νοσοκομεία, ψυχιατρικές κλινικές (π.χ. Géricault, “The Insane”).

  • Η φυματίωση (ιδίως στις όπερες και στη ζωγραφική) παρουσιάζεται σχεδόν “ρομαντικά” (η “αναιμική” καλλιτέχνιδα).

• Ο πόνος και η φτώχεια των ασθενών αποκτούν κοινωνική διάσταση.

“Allegory of Human Deprivation (Leiden’s Plague Hospital)” — Theodoor van der Schuer, 1682 — μια αλληγορική απεικόνιση της φτώχειας και της πανώλης, με ασθενείς και επιπτώσεις της νόσου, σε νοσοκομειακό πλαίσιο της εποχής.

«Mrs Green» του Richard Eurich, που δημιουργήθηκε το 1930. Ο πίνακας απεικονίζει τη Mrs Green, η οποία, σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, πέθαινε από φυματίωση.

20ός αιώνας – Μοντερνισμός

• Οι καλλιτέχνες παρουσιάζουν την ασθένεια μέσα από το υποκειμενικό βίωμα:

  • Frida Kahlo – οι πίνακές της είναι καταγραφές του προσωπικού της πόνου και της αναπηρίας.

  • Edvard Munch – “The Sick Child” αποτυπώνει την αρρώστια με συναισθηματική ένταση.

• Η ψυχική ασθένεια αρχίζει να αναπαρίσταται με αφηρημένες, εξπρεσιονιστικές μορφές.

An Unequal Fight - Francisca Lita (2020) Ο πίνακας απεικονίζει την ανθρώπινη μάχη ενάντια στον ιό SARS-CoV-2 (COVID-19). 

Σύγχρονη Τέχνη

• Η ασθένεια γίνεται θέμα κοινωνικού διαλόγου:

  • Έργα για το AIDS (π.χ. Keith Haring).

  • Εγκαταστάσεις που δείχνουν ιατρικά εργαλεία, DNA, νοσοκομειακά κρεβάτια.

• Η τέχνη χρησιμοποιείται ως καταγραφή αλλά και διαμαρτυρία για το πώς η κοινωνία διαχειρίζεται την ασθένεια.

• Ο θεατής συμμετέχει συναισθηματικά ή βιωματικά σε εκθέσεις που προσομοιώνουν τον πόνο ή την αναπηρία.

Tamika Dennis- Tim Okamura(2021).Το πορτρέτο απεικονίζει τη Tamika Dennis, μια εγγεγραμμένη νοσηλεύτρια (RN) στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (MICU)

Η αρρώστια στην τέχνη περνάει:

Από αλληγορία & θρησκευτική τιμωρία → σε ρεαλιστική αποτύπωση → και τελικά σε προσωπικό & κοινωνικό βίωμα.

• Είναι καθρέφτης της εποχής: δείχνει πώς αντιλαμβανόμαστε το σώμα, τον πόνο, τη θεραπεία και την ηθική.

Η εικόνα απεικονίζει τοιχογραφίες του Austin Zucchini-Fowler, οι οποίες είναι αφιερωμένες στους εργαζόμενους της πρώτης γραμμής, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της πανδημίας COVID-19. 

Η εικόνα δείχνει ένα έργο τέχνης του δρόμου (street art) που σχετίζεται με την πανδημία COVID-19. Το έργο τέχνης απεικονίζει ένα κορίτσι να φυσάει σαπουνόφουσκες που έχουν τη μορφή του ιού COVID-19, ενώ ένα αγόρι στέκεται δίπλα σε μια σύριγγα, πιθανώς συμβολίζοντας τον εμβολιασμό ή την ιατρική παρέμβαση. 

Αρρώστια και Θρησκεία: Άγιοι, Θαύματα και Θεραπεία στην Εικονογραφία

Η σχέση ανάμεσα στην αρρώστια και τη θρησκεία έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία και την τέχνη. Από τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού, οι πιστοί αναζητούσαν όχι μόνο πνευματική σωτηρία αλλά και ίαση μέσα από τη χάρη των Αγίων και τα θαύματα που αποδίδονταν σε αυτούς.

Η εικόνα απεικονίζει τον Χριστό να θεραπεύει τον Παραλυτικό, ένα θαύμα που τιμάται την τέταρτη Κυριακή του Πάσχα στην Ορθόδοξη Εκκλησία, γνωστή ως Κυριακή του Παραλυτικού. 

 Οι Άγιοι-Θεραπευτές

Πολλοί Άγιοι τιμώνται ως προστάτες απέναντι σε συγκεκριμένες ασθένειες. Ο Άγιος Παντελεήμων, για παράδειγμα, αναγνωρίζεται ως «Ιαματικός Άγιος» και εικονίζεται συχνά με εργαλεία ιατρικής, προσφέροντας θεραπεία στους ασθενείς. Αντίστοιχα, ο Άγιος Βησσαρίων ή ο Άγιος Σπυρίδων συνδέονται με θαυματουργές θεραπείες και προστασία από επιδημίες.

Η εικόνα απεικονίζει τον Άγιο Λουκά τον Ιατρό, Αρχιεπίσκοπο Συμφερουπόλεως και Κριμαίας.

Πρόκειται για έναν σημαντικό Άγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο οποίος ήταν διακεκριμένος ιατρός και χειρουργός, καθώς και Αρχιεπίσκοπος. Η εικόνα συνδυάζει την ιατρική του ιδιότητα με την πνευματική του προσφορά, δείχνοντας τον να φροντίζει έναν ασθενή, ενώ παράλληλα φέρει τα αρχιερατικά του άμφια.

Θαύματα και Πίστη

Οι εικόνες και οι αγιογραφίες δεν είναι απλώς καλλιτεχνικά έργα· λειτουργούν και ως «ορατά θαύματα». Απεικονίζουν σκηνές όπου οι Άγιοι εμφανίζονται να θεραπεύουν ασθενείς ή να προστατεύουν πόλεις από επιδημίες, ενισχύοντας την πίστη των πιστών και καλλιεργώντας την ελπίδα.

Η εικόνα του Χριστού του Θεραπευτή, που ευλογείται εδώ στην Καθολική Ενορία της Ανάστασης, παρουσιάζει τόσο την αγιογραφική βάση της εικόνας όσο και τη συμβολική γλώσσα της βυζαντινής αισθητικής που μιλάει στην καρδιά. Σε αυτή τη συμβολική γλώσσα της εικονογραφίας, όλα συμβαίνουν ταυτόχρονα και ο χρόνος βιώνεται ως ένα ακίνητο σημείο στοχασμού.

Η Εικονογραφία ως Θεραπευτικό Μέσο

Η τέχνη δεν περιορίζεται μόνο στην απεικόνιση. Η ίδια η πράξη της προσευχής μπροστά σε μια εικόνα, η αφή, το άναμμα κεριών και η λιτανεία θεωρούνταν από τους πιστούς πράξεις θεραπευτικές – όχι μόνο για το σώμα αλλά και για την ψυχή.

Η εικόνα είναι μια ορθόδοξη εικόνα των Θεραπευτών Αγίων Ευστρατίου και των συντρόφων του, των Αγίων Μαρτύρων Αυξεντίου, Ευγενίου, Μαρδαρίου και Ορέστη, οι οποίοι μαρτύρησαν στην Μεγάλη Αρμενία. Η εικόνα χρονολογείται στον 14ο αιώνα.

Σήμερα, η μελέτη αυτών των εικόνων μας προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για τον τρόπο που οι κοινωνίες αντιλαμβάνονταν την αρρώστια και τη θεραπεία, ενώ μας υπενθυμίζει τη δύναμη της πίστης και της τέχνης σε δύσκολες στιγμές.

Δείτε άλλα 10 χρήσιμα λινκ με εικόνες ή άρθρα που δείχνουν πώς αποτυπώνονται ασθένειες/επιδημίες στην τέχνη:

1. “Plague in Art: 10 Unsettling Paintings of Pandemics” — DailyArtMagazine DailyArt Magazine

2. “Depictions of Disease in Art History” — Leila T Fard (Medium) Medium

3. “Black Death Art – Artworks of the Medieval Bubonic Plague” — Art in Context Art in Context

4. “Saint Rosalia Crowned by Angels (London)” — painting by Anthony van Dyck, έργα που ασχολούνται με την Πανούκλα στη Σικελία Βικιπαίδεια

5. “Saint Rosalia (Anthony van Dyck)” — άλλο έργο της σειράς με την Αγία Ροσαλία, σχετικό με πανούκλα Βικιπαίδεια

6. “Isenheim Altarpiece” — Matthias Grünewald: εμφανίζει χριστιανικά εικόνα με τα σημάδια της αρρώστιας (όπως έλκη / πληγές) ως συμπόνοια προς τους ασθενείς. Βικιπαίδεια

7. “Erasistratus Discovering the Cause of Antiochus’ Disease” — Jacques-Louis David, θέμα αρρώστιας ως ιστορικό / μυθολογικό επεισόδιο. Βικιπαίδεια

8. “Signs of diseases in art” — Hektoen International: άρθρο με παραδείγματα κλινικών σημείων ασθενειών στην τέχνη. Hektoen International

9. “The Art History of Pandemics” — άρθρο που παρουσιάζει εικόνες και έρευνα για επιδημίες μέσα στην ιστορία της τέχνης. How to Talk About Art History

10. “Tournai Citizens Burying the Dead During the Black Death” — μέσω του άρθρου “Plague in Art” / DailyArt: μικρογραφία της ταφής μαζικών θυμάτων της πανώλης. DailyArt Magazine+1

" F o l l o w   U s "  :   

#AI#BLACK&WHITE#DIGITAL#DRAWING#EROTICHUMOR#FUMETTI#ILLUSTRATION#PARODY#PORNART#PRINTS#SCULPTURES#VINTAGE#ΘΕΜΑΤΙΚΑ#ΠΙΝΑΚΕΣ#ΣΚΙΤΣΟΓΡΑΦΟΙ#ΣΧΕΔΙΑΣΤΕΣ#ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ#ΧΑΡΑΚΤΕΣ
Read More: Ανακαλύψτε πώς ο ερωτισμός εκφράζεται μέσα από την τέχνη, από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Εξερευνήστε τα έργα και τους καλλιτέχνες που αποκάλυψαν την ομορφιά και την ένταση των ανθρώπινων συναισθημάτων.