Santo Mode di Pieta

Το παλιό ενεχυροδανειστήριο της Κέρκυρας (Santo Mode di Pieta)  

Στους χαλεπούς σημερινούς καιρούς που ζούμε σήμερα όλο και περισσότερος κόσμος καταφεύγει στα ενεχυροδανειστήρια, δίνοντας προσωπικά και αγαπημένα αντικείμενα προκειμένου να εξασφαλίσουν λίγα χρήματα για να καλυφθούν οι βασικές τους ανάγκες. Οι άνθρωποι αυτοί τις περισσότερες φορές δεν είναι (ή δεν ήταν στο παρελθόν) φτωχοί, απλώς οι καταστάσεις τους οδηγούν σε αυτές τις κινήσεις.



Στην Κέρκυρα, τα παλιά χρόνια ο κόσμος αυτός κατέφευγε στο παλιό δημόσιο ενεχυροδανειστήριο, το περίφημο Santo Mode di Pieta. Η ιταλική ονομασία σήμαινε «Ο λόφος του Ελέους» καθώς το ενεχυροδανειστήριο ιδρύθηκε στο πρότυπο του αντίστοιχου που υπήρχε σε ένα λόφο στη Βενετία στον οποίο υπήρχε ένα μοναστήρι. Δεν είναι λίγοι επίσης αυτοί που αποκαλούσαν την επιχείρηση αυτή «τράπεζα των φτωχών». Το ενεχυροδανειστήριο ιδρύθηκε στα χρόνια της Ενετοκρατίας, συγκεκριμένα το 1630 από τον Προνοητή Ανδρέα Πιζάνη και τα αρχικά απαιτούμενα κεφάλαια για τη λειτουργία του δόθηκαν από τη φορολογία του αλατιού, καθώς επίσης και από εκκλησιαστικές εισφορές (συνήθως δηλαδή από εκκλησιαστικά κτήματα). Το κτήριο αυτό βρισκόταν στη δυτική πτέρυγα των Ανακτόρων, αποτελώντας ακόμα τα χρόνια της Ενετοκρατίας ανεξάρτητο κτήριο. Πρόκειται για το κτήριο που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Αναγνωστική Εταιρία το οποίο σήμερα αποτελεί κτήριο του Ιονίου Πανεπιστημίου. Κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, όταν χτίζονταν τα Ανάκτορα των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου οι αρχιτέκτονες ένωσαν το κτήριο στο παλάτι για να μην παρουσιαστεί αισθητική δυσμορφία. Αποτελούσε για πάρα πολλά χρόνια ζωντανό «κύτταρο» της κερκυραϊκής κοινωνίας και λύση για πολλούς ανθρώπους που αναζητούσαν κάποια οικονομική ανακούφιση. Το ενεχυροδανειστήριο βεβαίως έφτασε πολλές φορές στο χείλος της χρεοκοπίας. Μία από αυτές ήταν το 1706 όταν χρεοκόπησε και επαναλειτούργησε ξανά 62 χρόνια αργότερα, το 1768. Για την επανασύστασή του συγκεντρώθηκαν κεφάλαια από τους Εβραίους του νησιού έως την Εκκλησία. Η λειτουργία του άλλωστε ήταν απαραίτητη όχι μόνο για την πόλη αλλά και για ολόκληρο το νησί.

Ωστόσο, στα τέλη του 19ου συντελέστηκε μία κλοπή η οποία συντάραξε την κερκυραϊκή κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα, τη νύχτα της 18ης Σεπτεμβρίου 1895 άγνωστοι διέρρηξαν το ενεχυροδανειστήριο-εικάζεται πως έγινε με τη μέθοδο του ριφιφί- και επιχείρησαν να ανοίξουν το χρηματοκιβώτιο της επιχείρησης. Το «περίεργο» της υπόθεσης είναι ότι αρχικά ο Τύπος ανέφερε ότι οι ληστές έφυγαν άπραγοι από το ενεχυροδανειστήριο καθώς δεν κατάφεραν να διαρρήξουν το χρηματοκιβώτιο. Η υπόθεση κόντευε να ξεχαστεί όταν λίγες μέρες αργότερα οι εφημερίδες έγραψαν ότι οι δράστες κατόρθωσαν να αποσπάσουν το αμύθητο, για την εποχή, ποσό των 10.000 δραχμών. Όπως είναι φυσικό, ο κερκυραϊκός λαός αναστατώθηκε καθώς δεν ήταν λίγοι οι άνθρωποι οι οποίοι είχαν «εμπιστευθεί» στο Monte di Pieta τις περιουσίες τους ελπίζοντας κάποια στιγμή να τις ανακτήσουν.

Η αστυνομία άρχισε αμέσως τις έρευνες και τις ανακρίσεις όμως οι προσπάθειές τους ήταν μέχρι στιγμής άκαρπες. Και από τη στιγμή που οι δράστες παρέμεναν άφαντοι, έπρεπε να βρεθεί ένα «εξιλαστήριο θύμα» προκειμένου να κοπάσει όλη αυτή η ιστορία. Το οποίο, ασφαλώς, και βρέθηκε. Αποφασίστηκε λοιπόν η σύλληψη και άμεση προφυλάκιση του εκτιμητή του ενεχυροδανειστηρίου (ο οποίος ήταν επίσης χρυσοχόος στο επάγγελμα) Λουδοβίκου Φρέδα. Παράλληλα εκτιμήθηκε ότι το ποσό το οποίο απέσπασαν οι ληστές δεν ήταν 10.000 δραχμές όπως πίστευαν ως τότε, αλλά 21.500! Η κίνηση αυτή δυστυχώς είχε και συνέχεια, καθώς όλοι οι υπάλληλοι και ο ταμίας του ενεχυροδανειστηρίου απολύθηκαν, κατηγορούμενοι ως συνεργοί. Αλήθεια ή ψέμα; Δύσκολο να απαντηθεί…

Ο κερκυραϊκός λαός όμως δε μπορούσε να μείνει ήσυχος. Παρ’όλη την προφυλάκιση του Φρέδα οι Κερκυραίοι πίστευαν ότι δεν ήταν αυτός ο ένοχος και προσπαθούσαν να βρουν μία λύση ώστε να φανερωθούν οι πραγματικοί δράστες και να τιμωρηθούν. Τι θα μπορούσε όμως να γίνει; Μα, ασφαλώς… ένας αφορισμός! Οι Κερκυραίοι, εφόσον οι προσπάθειες των αρχών παρέμεναν άκαρπες απαίτησαν από την Ιερά Σύνοδο τον αφορισμό των δραστών, πιστεύοντας πως με το φόβο της θείας δίκης θα φανερώνονταν και θα τιμωρούνταν. Η Σύνοδος επέτρεψε την κίνηση αυτή και, πραγματικά, στις 3 Νοεμβρίου 1895 έλαβε χώρα η τελετή του αφορισμού. Λέγεται μάλιστα πως το θέαμα τόσων μαυροντυμένων παπάδων, με αναμμένες δάδες στα χέρια ήταν τρομακτικό, θυμίζοντας έντονα τελετές που λάβαιναν χώρα στο δυτικό Μεσαίωνα. Η αγωνία του κερκυραϊκού λαού όμως ήταν πολύ μεγάλη για να υπολογίσει «μεσαιωνικούς φόβους» και αφορισμούς. Σκοπός ήταν να βρεθούν οι πραγματικοί δράστες και η περιουσία τόσων και τόσων ανθρώπων…

Όμως.. τίποτα. Οι δράστες δε φοβήθηκαν ούτε την οργή του λαού, ούτε τη θεία δίκη ούτε τους ανθρώπους που έχασαν άδικα τη δουλειά τους, ούτε λυπήθηκαν τον φυλακισμένο Λουδοβίκο Φρέδα. Η αστυνομία συνέχισε παρ’ όλα αυτά τις έρευνες όμως η αλήθεια δε φανερώθηκε ποτέ. Όποιοι και αν ήταν τελικά οι δράστες, δεν τιμωρήθηκαν (όπως φαίνεται) ποτέ. Και επειδή κρίθηκε απαραίτητο να αποκατασταθεί το κλεμμένο κεφάλαιο του ενεχυροδανειστηρίου, τη ζημιά πλήρωσαν οι απολυμένοι υπάλληλοι του Santo Monte di Pieta. Αναγκάστηκαν, με απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικών, να αντικαταστήσουν το χαμένο κεφάλαιο από την τσέπη τους. Εξιλαστήρια θύματα; Ο Φρέδας ήταν όντως ο «μεγάλος δράστης» ή απλώς το εύκολο θύμα μίας τεράστιας-ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα- κλοπής; Κανείς δεν ξέρει…

Όλα αυτά τα περιστατικά φανερώνουν το ρόλο του Santo Monte di Pieta στην κερκυραϊκή κοινωνία και τον αντίκτυπο που είχε ό,τι γεγονός συνδεόταν με αυτό. Επιστρέφοντας στην ιστορία του ενεχυροδανειστηρίου, το 1935 ενσωματώθηκε στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο παύοντας πλέον να αποτελεί τοπικό οργανισμό αλλά κρατικό. Έπειτα από λίγα χρόνια το ενεχυροδανειστήριο μεταφέρθηκε στο Πλατύ Καντούνι και για ένα μικρό χρονικό διάστημα στο κτήριο που στεγάζει σήμερα την Αγροτική Τράπεζα στη Σπηλιά. Σήμερα, το περίφημο Monte di Pieta δεν υπάρχει πια. Απομένει μόνο η ανάμνησή του στους παλιούς Κερκυραίους. Μαζί με τα ανάμεικτα συναισθήματα που αναγκαστικά επέφερε. Συναισθήματα τα οποία λόγω των καιρών και των εποχών έρχονται ξανά στην επιφάνεια…

corfutv.g

Τζέμα Δεσύλλα